مطالعات اقتصاد اسلامی
مفهوم و کاربرد روش استقراء در تدوین نظریه‌های اقتصاد اسلامی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم، ایران
10.30497/ies.2023.243311.2103
چکیده
روش استقراء به عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های عام نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی از جمله کاربردی‌ترین روش‌های استراتژیک منابع اطلاعاتی نظریه‌پردازی در این حوزه محسوب می‌شود. چارچوب‌های متعددی در تحقیقات مختلف به جهت شناسایی و دسته‌بندی مفهوم و کاربرد روش استقراء در پژوهش‌ها به آن اشاره شده است، اما پژوهشی که به‌طور منظم و سیستماتیک به بررسی جایگاه و روش استقراء در اقتصاد اسلامی پرداخته باشد وجود نداشته و در مواردی دارای نقص‌های متعدد ساختاری، شکلی و محتوایی هستند. در این ارتباط، هدف پژوهش حاضر بررسی مفهوم و کاربرد روش استقراء در تدوین نظریه‌های اقتصادی است. مقاله با کمک گرفتن از روش تحلیل متون و روش عقلی و با استفاده از تکنیک پژوهش کتابخانه‌ای انجام شده است. بنابر فرضیه مقاله روش استقراء در صورت برخورداری از فهم صحیح مبانی کاربردی آن می‌تواند به عنوان یکی از منابع در زمینه نظریه‌پردازی در اقتصاد اسلامی محسوب شود. نتایج مطالعه حاضر نشان می‌دهد رویکرد استقرایی به‌عنوان یکی از روش‌های عمومی نظریه‌پردازی، مجموعه‌ای از روش‌های سیستماتیک را برای تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی و کمی فراهم کرده و می‌تواند یافته‌های قابل اعتماد و معتبری را در حوزه علم اقتصاد تولید کند، امری که در دیگر روش‌های عام نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی کمتر دیده می‌شود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Concept and Application of Induction Method in Formulating Theories of Islamic Economics
نویسنده [English]
- Saeid Mohammadbeigi
Islamic economics, Imam Khomeini educational institute, Qom, Iran
چکیده [English]
As a prominent general theory method in humanities, the induction method is one of the most practical strategic methods of information sources for theorizing in this field. Numerous frameworks have been mentioned in various research studies to identify and categorize the concept and application of the induction method. Still, no research has systematically and systematically examined the position and method of induction in Islamic economics, and in some cases, it has led to several structural, form, and content problems. In this regard, this study aims to investigate the concept and application of the induction method in the development of economic theories. The article has been done with the help of text analysis, rational, and library research techniques. According to the hypothesis of the article, if it has a correct understanding of its practical principles, the method of induction can be considered as one of the sources in the field of theorizing in Islamic economics. The results of the present study show that the inductive approach, as a general method of theorizing, provides a set of systematic methods for analyzing qualitative and quantitative data. Moreover, it can produce reliable and valid findings in economics and other general methods, which is less common in theorizing in humanities.
کلیدواژه‌ها [English]
- Induction Method
- Islamic Economics
- Mathematical Induction
- Methodology
ابوعلی‌سینا (1400). شرح الاشارات والتنبیهات (حسن ملکشاهی، مترجم). چاپ 10، تهران: سروش.
ابوعلی‌سینا (1350). النجاه. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ارسطو (1357)، منطق ارسطو (عبدالرحمان بدوی، مصحح). (3 ج)، بیروت: انتشارات دارالقلم.
اسمیت، پیتر گادفری (1392). درآمدی بر فلسفه علم؛ پژوهشی در باب یک صد سال مناقشه بر سر چیستی علم (نواب مقربی، مترجم). چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اُکاشا، سمیر (1393). فلسفه علم (هومن پناهنده، مترجم). چاپ 5، تهران: فرهنگ معاصر.
بهمنیاربن‌مرزبان (1359). التحصیل (شهید مرتضی مطهری، تصحیح و تعلیق). تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
پاپینیو، دیوید (1391). فلسفه علم (امیر مازیار، مترجم). چاپ اول، تهران: حکمت.
توکلی، محمدجواد (1398). مبانی فلسفی و روش‌شناسی اقتصاد. چاپ اول، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جابری، علی؛ و قاسمی اصل اصطهباناتی، محمدجواد (1394). تحلیل جایگاه استقرا در روش شهید صدر در کشف مکتب اقتصادی اسلام. معرفت اقتصاد اسلامی، سال 6، شماره 2، 86-65.
جفری، ریچارد (1366). قلمرو و مرزهای منطق صوری (پرویز پیر، مترجم). چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
جولز آیر، آلفرد (1385). زبان، حقیقت و منطق (منوچهر بزرگمهر، مترجم). چاپ 2، تهران: شفیعی.
چالمرز، آلن فرانسیس (1379). چیستی علم (سعید زیباکلام، مترجم). چاپ 2، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
حلی، حسن‌بن‌یوسف (1414ق). القواعدالجلیه فی شرح الرساله‌الشمسیه (فارس‌حسون تبریزیان، محقق). چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
خسروپناه، عبدالحسین (1380)، منطق استقراء علمی، فصلنامه کلام اسلامی، ش 37، ص 1-8.
ساوی، عمربن‌سهلان (1337). التبصره و البصائرالنصیریه فی علم‌المنطق (محمدتقی دانش‌پژوه، گردآوری، رفیق العجم، حاشیه‌نویس). لبنان: دارالفکر.
سبحانی‌تبریزی، جعفر (1387). نظریه المعرفه (حسن مکی عاملی، محرر و مقرر). قم: مؤسسه امام‌صادق علیه‌السلام.
شهرزوری، محمدبن‌محمود (1380). شرح حکمه‌الاشراق سهروردی (حسین ضیائی تربتی، تصحیح و تعلیق و مقدمه). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه.
صدر، سیدمحمدباقر (1387). الاسس‌المنطقیه للاستقرا (یحیی محمد، حاشیه‌نویس). چاپ اول، بیروت: مؤسسه العارف للمطبوعات.
صدر، سیدمحمدباقر (1400). اقتصادنا. چاپ 11، بیروت: دارالتعاریف للمطبوعات.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1362). منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه (عبدالمحسن مشکوه‌الدینی، مترجم و شارح). تهران: آگاه.
طباطبایی، محمدحسین (1388). نهایه‌الحکمه (عباسعلی زارعی‌سبزواری، مصحح). (2 ج)، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طوسی، محمدبن‌محمد (1375). اساس الاقتباس (مدرس رضوی، مصصح). تهران: نشر مرکز.
غزالی، محمدبن‌محمد (1372). معیارالعلم فی فن‌المنطق (علی بوملحم، شارح). بیروت: دار و کتبه‌الهلال.
غزالی، محمدبن‌محمد (1373). محک‌النظر (رفیق عجم، محقق). چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
فارابی، محمدبن‌محمد (1409 ق). المنطقیات للفارابی (3 ج). (محمدتقی دانش‌پژوه، مقدمه‌نویس). قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی.
قطب‌الدین رازی، محمدبن‌محمد (1354). شرح المطالع فی‌المنطق، قم: کتبی نجفی.
قطب‌الدین شیرازی، محمودبن‌مسعود (1383). شرح حکمه‌الاشراق سهروردی (عبدالله نورانی و مهدی محقق، گردآورندگان). تهران: آثار و مفاخر فرهنگی.
قطب‌الدین شیرازی، محمودبن‌مسعود (1343). دره‌التاج (سیدمحمد مشکوه، تصحیح و تعلیق). چاپ 3، تهران: حکمت.
محمدبیگی، سعید (1400). بررسی چهارچوب و دلالت‌های روش‌شناسی اقتصاد متعارف؛ دلالت‌هایی برای روش‌شناسی در چهارچوب اقتصاد اسلامی. عیار پژوهش در علوم انسانی، سال 11، شماره 2، 45-35.
مصاحب، غلام‌حسین (1385). مدخل منطق صورت منطق ریاضی. چاپ 3، تهران: حکمت.
مطهری، مرتضی (1398). شرح مبسوط منظومه. چاپ اول، قم: صدرا.
مظفر، محمدرضا (1379). المنطق (غلامرضا فیاضی، تعلیق، رحمت‌الله رحمتی، تحقیق). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
موحد، ضیاء (1396). درآمدی به منطق جدید. چاپ 11، تهران: علمی و فرهنگی.
هاشمی، سیدمحمود؛ داوودی؛ مصباحی، غلامرضا؛ و نظری، محمدنقی (1397)، مبانی اقتصاد اسلامی. چاپ 11، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
هورنر، کریس؛ وستاکوت، امریس (1381). آشنایی با فلسفه علم (عاطفه خیاطی، مترجم). چاپ اول، تهران: سراج.
Abu Ali Sina (1350). al-Najah, 1st Edition, Tehran, University of Tehran Publications.
Abu Ali Sina (1400). Sharh al-Isharat wa al-Tanbihat, Translator: Hassan Malekshahi, 10th Edition, Tehran, Saroush Publications.
Achinstein, P. (2001). The book of evidence. Oxford: Oxford University Press.
Aristotle (1357). Mantiq Aristotle, Editor: Abdulrahman Badawi, 3 Volumes, Beirut, Dar al-Qalam Publications.
Ayer, Alfred Jules (1385). "Zaban, Haqiqat va Manteq", Translator: Manuchehr Bozorgmehr, 2nd Edition, Tehran, Shafii Publications.
Backhouse R.E., New Directions in Economic Methodology, London, Psychology Press, 1994.
Bahmanyar ibn Marzban (1359). al-Tahsil, Edited and Annotated by: Shahid Murtadha Mutahhari, Tehran, University of Tehran Press and Publications Institute.
Bernard, H. R. (2011). Research methods in anthropology. 5th edition, AltaMira Press.
Blaug M., The Methodology of Economics or How Economists Explain, 2nd Edition, Cambridge University Press, 1992.
Bryman, A. (1988). Quantity and quality in social research. London, Unwin Hyman.
Caldwell, B. J. (1991). Clarifying Popper. Journal of Economic Literature, 29, 1–33.
Chalmers, Alan Francis (1379). "Chisti-ye Elm", Translator: Saeed Zibakalam, 2nd Edition, Tehran, Institute for Humanities and Cultural Studies of Universities.
Dey, I. (1993). Qualitative data analysis. Routledge. 1st Edition, London,
Ezzy, D. (2002). Qualitative analysis: Practice and innovation. Crow's Nest, NSW: Allen & Unwin.
Farabi, Mohammad ibn Mohammad (1409). "Al-Manteqiyat lil-Farabi", 3 Volumes, al-Nusus al-Manteqiyah, Supervised by: Mahmoud Marashi, Introduction: Mohammad Taqi Daneshpajooh, Qom, Ketabkhaneh Omumi Hazrat Ayatollah Marashi Najafi.
Friedman, M. (1953). The methodology of positive economics. in X (edition), Essays in Positive Economics, Chicago, University of Chicago Press.
Friedman, M. (1999). Reconsidering logical positivism. Cambridge: Cambridge University Press.
Ghazali, Mohammad ibn Mohammad (1372). "Meyar al-Ilm fi Fun al-Manteq", Commentator: Ali Boumelhem, Beirut, Dar al-Kotob al-Hilaliyyah.
Ghazali, Mohammad ibn Mohammad (1373). "Muhak al-Nazar", Editor: Rafiq Ajam, 1st Edition, Beirut, Dar al-Fikr.
Giere, R. N. (1977). Testing vs information models of scientific inference. University of Pittsburgh Series in the Philosophy of Science, Vol. 6. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
Goddard, W., & Melville, S. (2004). Research methodology: An introduction. 2nd edition, Blackwell Publishing.
Guala, F. (2005). The methodology of experimental economics. Cambridge University Press.
Hashemi, Seyyed Mahmoud; Davoudi, Parviz; Masbahi, Gholamreza; Nazari, Mohammad Naki (1397). "Mabani Eqtesad Eslami", 11th Edition, Tehran, SAMT.
Hausman, D. M. (1992a). The inexact and separate science of economics. 1st Edition, Cambridge: Cambridge University Press.
Helli, Hassan ibn Yusuf (1414), "Al-Qawaid al-Jaliyah fi Sharh al-Risalah al-Shamsiyah", Editor: Faris Husoon Tabrizian, 1st Edition, Qom, Islamic Publication Institute.
Hempel, C. G. (1952). Fundamentals of concept-formation in empirical science. Chicago: University of Chicago Press.
Horner, Chris; Westacott, Emrys (1381). "Ashna'i ba Falsafe-ye Elm", Translator: Atafeh Khayyati, 1st Edition, Tehran, Seraj Publications.
Jabbari, Ali; Ghasemi Asl Ashtebanati, Mohammad Javad (1394), "Tahlil-e Jaygah-e Esteghra' dar Ravesh-e Shahid Sadr dar Kashf-e Maktab-e Eqtesadi-ye Eslami", Ma'arefat-e Eqtesade Eslami, Vol. 6, No. 2, pp. 65-86.
Jeffery, Richard (1366). "Ghalamru va Marzha-ye Manteq-e Soori", Translator: Parviz Pir, 1st Edition, Tehran, Scientific and Cultural Publications Company.
Leiblich, A. (1998). Narrative research: Reading analysis and interpretation. Thousand Oaks, CA: Sage.
Lodico, M. G., Spaulding, D. T., & Voegtle, K. H. (2010). Methods in educational research: From theory to practice. 1st Edition, John Wiley & Sons.
Machlup, F., Methodology of Economics and other Social Science, Consulting Editor: Karl Shell, New York, Academic Press, 1987.
Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. Thousand Oaks, 2nd Edition, CA, Sage.
Mohammadbeigi, S. (2022). Religion and Subjective Well-Being: Evidence from PSM Approach. Journal of Money and Economy, 17(2), 219-246.
Mohammadbigi, Saeed (1400). "Barrasi Charchoob va Dalalathaye Ravesh-Shenasiye Eqtesadi Mat'aref: Dalalathayi bar Ravesh-Shenasi dar Charchoob-e Eqtesadi Eslami", Ayyar Pazhuhesh dar Ulum-e Ensani, Vol. 11, No. 2, pp. 35-45.
Mohebbi, Zia (1396). "Daraami be Manteq-e Jadid", 11th Edition, Tehran, Scientific and Cultural Publications Company.
Mosahab, Gholamhossein (1385). "Madkhal Manteq-e Soorat va Manteq-e Riyazi", 3rd Edition, Tehran, Hekmat Publications.
Motahhari, Morteza (1398). "Sharh Mabsut-e Manzumeh", 1st Edition, Qom, Sadra Publications.
Mozaffar, Mohammad Reza (1379). "Al-Manteq", Annotation: Gholamreza Fiyazi, Research: Rahmatollah Rahmati, Qom, Islamic Publication Institute.
Okasha, Samir (1393). Falsafe-ye Elm, Translator: Hooman Panahande, 5th Edition, Tehran: Farhange Moaser Publications.
Omar ibn Sahlān al-Sāwī (1337). "Al-Tabsarah wa al-Basa'ir al-Nasiriyyah fi 'Ilm al-Manteq", Collected by: Mohammad Taqi Daneshpajooh, Margin Notes: Rafiq al-Ajam, Lebanon, Dar al-Fikr.
Pheby, J., Methodology and Economics A critical introduction, The Macmillan Press, London, 1988.
Pope, C., Ziebland, S., & Mays, N. (2000). Qualitative research in health care: Analyzing qualitative data. British Medical Journal, 320, 114-116.
Popper, David (1391). Falsafe-ye Elm, Translator: Amir Maziar, 1st Edition, Tehran, Hekmat Publications.
Popper, K. R. (1934). Logic of scientific discovery. London: Hutchinson.
Popper, K. R. (1963). Conjectures and refutations. London: Routledge.
Potter, J., & Wetherall, M. (1994). Analyzing discourse: Analyzing qualitative data. London: Routledge.
Qutb al-Din Razi, Mohammad ibn Mohammad (1354). "Sharh al-Matali' fi al-Manteq", Qom, Ketabi Najafi Publications.
Qutb al-Din Shirazi, Mahmoud ibn Mas'ud (1343). "Durrat al-Taj", Edited and Annotated by: Seyyed Mohammad Mashkuh, 3rd Edition, Tehran, Hekmat Publications.
Qutb al-Din Shirazi, Mahmoud ibn Mas'ud (1383). "Sharh Hikmat al-Ishraq Sohrawardi", Compiled by: Abdullah Nurani and Mahdi Muhaqqiq, Tehran, Asar va Mafakhir Farhangi Publications.
Sabzavani Tabrizi, Jafar (1387). "Nazariyye-ye Ma'arefeh", Edited and Approved by: Hassan Makki Amoli, Qom, Imam Sadiq Institute.
Sadr al-Din Shirazi, Mohammad ibn Ibrahim (1362). "Manteq-e Novin Moshtamel bar al-Lama'at al-Mashriqiyah fi al-Funun al-Manteqiyyah", Translator and Commentator: Abd al-Muhsin Mashkuh al-Din, Tehran, Agah Publications.
Sadr, Seyyed Mohammad Baqir (1387). "Al-Asas al-Mantiqiyah lil-Isteghra'", Margin Notes: Yahya Muhammad, 1st Edition, Beirut, Al-Arif Institute for Publications.
Sadr, Seyyed Mohammad Baqir (1400). "Eqtesadna", 11th Edition, Beirut, Dar al-Ta'arif Liltawzi'.
Saunders, M., Lewis, P. & Thornhill, A. (2012). Research methods for business students. 6th edition, Pearson Education Limited.
Scriven, M. (1991). Pros and cons about goal-free evaluation. Evaluation Practice, 12(1), 55-76.
Shahrazouri, Mohammad ibn Mahmoud (1380). "Sharh Hikmat al-Ishraq Sohrawardi", Edited, Annotated, and Introduced by: Hossein Ziaei Torbati, Tehran, Institute for Cultural Studies and Research.
Silverman, D. (2000). Doing qualitative research: A practical handbook. London: Sage.
Smith, Peter Godfrey (1392). Daraami bar Falsafe-ye Elm: Pazhuheshi dar Bab Yek Sad Sal-e Manaqeshe bar Sar-e Chisti Elm, Translator: Navab Moghrebi, 1st Edition, Tehran, Institute for Humanities and Cultural Studies Publications.
Strauss, A. & Corbin, J. (1990). Basics of qualitative research. Newbury Park: Sage.
Tabatabai, Mohammad Hussein (1388). "Nihayat al-Hikmah", Editor: Abbas Ali Zarei Sabzevari, 2 Volumes, Qom, Islamic Publication Institute.
Tavakoli, Mohammad Javad (1398). Mabani Falsafi va Ravanshenasi Eqtesad, 1st Edition, Qom, Institute for Hawza and University Research.
Tusi, Mohammad ibn Mohammad (1375). "Asas al-Iqtibas", Edited by: Madras Rezavi, Tehran, Nashr-e Markaz.
Uebel, T. (1991). Rediscovering the forgotten Vienna circle. Dordrecht: Kluwer.
Van Manen, M. (1990). Researching lived experience: Human science for an action sensitive pedagogy. London, Ontario: Althouse Press.
Yin, R. K. (2003). Case study research: Design and methods. Thousand Oaks, 3rd edition, CA, Sage.
Zabell, S. L. (2005). Symmetry and its discontents: Essays on the history of inductive probability. 1st published, Cambridge University Press.
)