مطالعات اقتصاد اسلامی

بررسی و تحلیل فقهی ساختار صکوک بدون سررسید در بازار سرمایه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری مدیریت مالی گرایش مهندسی مالی، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

3 استادیار گروه الهیات، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

یکی از نوآوری‌های اخیر بازار جهانی صکوک، معرفی و انتشار صکوک بدون سررسید در کشورهای اسلامی است. این اوراق به‌عنوان یکی از ابزارهای مالی اسلامی ترکیبی، ماهیت‌ بدهی ـ حقوق صاحبان سهام‌ داشته و معمولاً دارای بازدهی منظم و بدون تاریخ سررسید از پیش تعیین‌شده است. بانک‌های اسلامی با هدف مدیریت ریسک خودشان، رعایت رکن اول الزامات کفایت سرمایه بازل 3 و همچنین رعایت الزامات مقرراتی دارایی‌های با نقدشوندگی بالا اقدام به انتشار چنین اوراقی می‌کنند. همچنین دولت و بخش خصوصی نیز می‌توانند برای تأمین مالی پروژه‌های خود صکوک بدون سررسید منتشر ‌کنند. هدف از این پژوهش این است که امکان طراحی و انتشار صکوک بدون سررسید را از منظر فقهی تحلیل نماید. این پژوهش از منظر هدف، کاربردی و از منظر ماهیت و روش، توصیفی تحلیلی محسوب می‌شود. در این پژوهش عدم تعیین سررسید، تأخیر در توزیع سود دوره‌ای، اولویت‌بندی و اختیار بازخرید اوراق مورد تجزیه‌وتحلیل فقهی قرار می‌گیرد. در این پژوهش پس از معرفی صکوک بدون سررسید، بیان ویژگی‌ها و تجربه انتشار آن در کشورهای اسلامی، ‌به روش توصیفی تحلیلی و با تأکید بر تجربه بین‌المللی، به تحلیل فقهی الگوی صکوک بدون سررسید بر اساس عقود مشارکتی پرداخته شده است و نتایج گویای آن است که امکان طراحی صکوک بدون سررسید در قالب عقود مشارکت، مضاربه و وکالت وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential Analysis of Issuing Perpetual Sukuk in Islamic Capital Market

نویسندگان [English]

  • Mohammad Tohidi 1
  • mahdi hakimian 2
  • Khalilollah Ahmadvand 3

1 Assistant Professor, Department of Finance, Faculty of Islamic Studies and Management, Imam Sadiq University (A.S), Tehran, Iran

2 PhD Student in Financial Management, Imam Sadiq University (A.S), Tehran, Iran.

3 Assistant Professor, Theology Department, Faculty of Literature and Humanities, Kermanshah, Iran

چکیده [English]

One of the new innovations in Islamic capital market is the introduction and issuance of perpetual sukuk. As one of the combined Islamic financial instruments, these securities have the nature of debt-equity with no pre-determined maturity date. Islamic banks tend to issue such securities with the aim of managing their own risk, complying with Tier 1 of Basel III capital adequacy requirements, as well as complying with the requirements of highly liquid assets. Also the government and the special sector tend to finance their projects through perpetual sukuk. The purpose of this study is to examine the possibility of designing and issuing perpetual Sukuk from a shariah perspective. The items studied in jurisprudential analysis are non-determination of maturity date, delay in payment of periodic profit, prioritization and the redemption option in perpetual sukuk. This study is an applied research in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of nature and method. In this research, after introducing perpetual sukuk, expressing its features and considerations, we analyze this type of sukuk from a jurisprudential point of view. The results indicate that it is possible to design perpetual sukuk in the form of Musharakah, Mudarabah and Wakalah contracts

کلیدواژه‌ها [English]

  • Perpetual Sukuk
  • Basel III Capital Adequacy
  • Musharakah
  • Mudarabah
  • wakalah
اعتصامی، سید امیرحسین و سلیمانی، محمد (1396). بررسی فقهی انتشار اوراق بهادار اسلامی قابل تمدید (با تأکید بر اوراق مشارکت، اجاره، مرابحه، سلف و اسناد خزانه اسلامی). تحقیقات مالی اسلامی. 7 (1). صص. 163-190.
انصاری، مرتضی (1410ق). کتاب المکاسب. بیروت: مؤسسه النعمان.
توحیدی محمد و یارمحمدی، رضا (1398). نوع‌شناسی و طبقه‌بندی‌ اوراق بهادار اسلامی (صکوک) از منظر معیارهای گوناگون. نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامی. ۸ (۲۸). صص. ۴۱-۷۶.
توحیدی، محمد و یارمحمدی، رضا (1396). بررسی تحلیلی وضعیت بازار اوراق بهادار اسلامی (صکوک) در ایران و جهان. تهران: مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی گروه بازارها و ابزارهای مالی.
حکیم (طباطبائی)، سید محسن (بی‌تا). نهج‌الفقاهه. چاپ اول، قم: انتشارات 22 بهمن.
خمینی بنی هاشم (1387‌)، توضیح المسائل مراجع. چاپ شانزدهم‌. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
خوانساری، آقا‌موسی (1424ق). منیه الطالب فی شرح المکاسب (تقریرات میرزای نائینی). چاپ دوم. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
الزحیلی، وهبه (2002م). المعاملات المالیّة المعاصرة. دمشق: دارالفکر.
سروش، ابوذر (1386). بررسی صکوک اجاره. ماهنامه بورس. ش 65.
شهید اول و ثانی (بی‌تا). اللمعه‌الدمشقیه و الروضه‌البهیه. تصحیح و تحشیه: سید محمد کلانتر، بیروت: دارالعالم الاسلامی.
شهید اول، محمد بن مکی(بی‌تا). القوائد و الفوائد. تحقیق: دکتر عبدالهادی حکیم، قم: منشورات مکتبه‌ المفید.
عاملى، شهید ثانی، زین‌الدین بن على‌ (1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1418ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
غروی اصفهانی (کمپانی)، محمد حسین (1425‌ق). حاشیه‌الکتاب‌المکاسب. الطبعه‌الاولی. قم: پایه دانش.
فروغی، علیرضا (1391). آثار و ویژگی‌های حق از دیدگاه فقه امامیه و قانون مدنی. دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی دانش حقوق مدنی. 1 (1). صص. 1-14.
کاتوزیان، ناصر (1385). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران. چاپ پنجاه و سوم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار (1387). اوراق استصناع. جلسه شماره 25.
مجلس شورای اسلامی (1307). قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة. قم: مطبوعات دینی.
محقق داماد، سید مصطفی (1381). قواعد فقه بخش مدنی 2. چاپ پنجم. تهران: سمت.
محقق مقدس ‌اردبیلی، احمدبن‌محمد (1379). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1385). تحریر الوسیله.تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (;).
موسوی خمینی، روح‌الله (بی‌تا). استفتائات جدید. ج2.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1416ق). تحریرالوسیله. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
موسوی، سید باقر (1381). خریدوفروش دین (تنزیل). اقتصاد اسلامی. 2 (7)، صص. 75-88.
موسویان، سید عباس (1391). بازار سرمایه اسلامی (1). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
موسویان، سید عباس و بهاری قراملکی، حسن (1391). مبانی فقهی بازار پول و سرمایه. تهران: دانشگاه امام صادق (7).
نجفی، محمدحسن بن باقر (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بی‌جا، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نظرپور، م.، و خزائی، ا. (1391). طراحی و بررسی انواع صکوک استصناع قابل انتشار در بورس اوراق بهادار. فصلنامهپژوهش‌های اقتصادی ایران. ش 52. صص. 183-209.
وزارة الأوقاف و الشؤون الأسلامیة (1404ق). الموسوعة الفقهیّة الکویتیّة. چاپ دوم، کویت.
هاشمی، سید محمود (1378). استصناع. فقه اهل بیت. شماره 19‌ـ‌20.
هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار (1397). دستورالعمل انتشار اوراق مضاربه.
یزدی، سید محمد کاظم (1378ق). حاشیه السید. قم: دارالعلم.
AAOIFI (2015). Shariah Standards for Islamic Financial Institutions. Bahrain: Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions.
Al-musili, ʿAbdullāh ibn Maḥmūd (2015). “Al-Ikhtiyar li Ta’Til al-Mukhtar”, Vol.3. Beirut: Dar al-Fikr al-Arabi
Al-Nawawī, Yaḥyā ibn Sharaf. (2005). Minhāj al-Ṭālibīn. Lebanon: Dār al-Minhāj.
Basel Committee on Banking Supervision (2010/2011). “Basel III: A Global Regulatory Framework for More Resilient Banks and Banking Systems”, Switzerland: Bank for International Settlements.
CIBAFI (2016). “Tier 1 and Tier 2 Capital Sukuk”, Issue 3, General Council for Islamic Banks and Financial Instituions.
DIB Tier 1 Sukuk Prospectus (2016). Retrieved from https://www.sukuk.com/ sukuk-new-profile/dib-tier-1-sukuk-2-ltd-3711/#/?playlistId=0&videoId=0
Ellias, M., Haron, M., Firdaus Kadir, A., & Salim, N. (2016). “Perpetual Sukuk: A Prelimenary Shariah Assesment”, ISRA international journal of islamic finance. (1) 8.
Ibn Qudamah (1994). Al-Kafi. Vol.2. Beirut: Dar al-Kutub al-IImiyyah.
IFSB (2013). IFSB-15: Revised capital adequacy standard for institutions offering Islamic financial services (excluding Islamic insurance/Takāful institutions and Islamic collective investment schemes), Islamic Financial Services Board.
IIFM (2018). “Sukuk Report 2018”, International Islamic Financial Market.
ISRA (2015). “Islamic Capital Market: Principles & Practices”, the International Shari’ah Research Academy for Islamic Finance.
ISRA (2017). “Sukuk: principles and practices”, The International Shari’ah Research Academy for Islamic Finance
Kothari, V. (2006). Securitization the financial instrument of the future. Wiley Finance.
Malaysia Airlines Berhad Perpetual Sukuk (2016). Retrieved from https://fast.bnm.gov.my/fastweb/public/PublicInfoServlet.do?fileId=201600000010&fileName=REVISED%20PTC_LODGEMENT%20KIT.pdf&mode=DOWNLOAD&dlTbl=m&module=Facility
Sairally, B.S., Muhammad, M. & Mustafa, M. M. (2013). “Instruments for Meeting Capital Adequacy Requirements under Basel III: A Shariah Perspective”, ISRA Research Paper No. 52/2013. Kuala Lumpur: International Shariah Research Academy for Islamic Finance.
Securities Commission Malaysia (2016). Malaysian Islamic Capital Market Bulletin. Vol. 11, No, 1.
World Bank Group (2015), Basel III and Tier 1 Sukuk, the World Bank Global Islamic Finance Development Center.
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 26
فروردین 1400
صفحه 371-401