مطالعات اقتصاد اسلامی

چشم‌اندازهای نظریه عقلانیت محدود در اقتصاد اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

چکیده

‌در دهه‌های اخیر رویکرد عقلانیت محدود طرفداران زیادی در علم اقتصاد پیدا کرده است. در این رویکرد به محدودیت‌های مختلف بشر در انتخاب عقلایی از‌جمله محدودیت‌های شناختی توجه شده است. ‌در این مقاله به بررسی میزان تطابق این نظریه با رویکرد اسلامی به عقلانیت و ظرفیت‌های اقتصاد اسلامی برای بهبود آن می‌پردازیم. بنا به فرضیه مقاله، در منابع دینی از نوعی عقلانیت محدود سخن به میان آمده که می‌تواند با استفاده از رهنمودهای دینی به‌سمت نوعی عقلانیت تکامل‌یافته بهبود یابد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در منابع اسلامی علاوه بر توجه به محدودیت‌های شناختی بشر در زمینه تحلیل گزینه‌ها و حسابداری ذهنی مربوطه، به محدودیت‌های انگیزشی، هیجانی و ارادی بشر نیز توجه شده است. در رویکرد اسلامی، غلبه تمایلات انسان به سمت شهوات غیرسنجیده یکی از محدودیت‌های قوای تمایلی انسان است که وی را از عقلانیت دور می‌سازد. اسلام برای مهار ‌محدودیت‌های انتخاب عقلایی افراد سعی در تقویت ابعاد شناختی بشر و همچنین تقویت قدرت خودکنترلی و خویشتن‌داری بشر دارد. در این زمینه به ظرفیت تذکر و تلنگرهای اجتماعی، دین و اخلاق اسلامی و تعهدسازی درونی توجه شده است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Prospects of Bounded Rationality Theory in Islamic Economics

نویسنده [English]

  • Mohammad Javad Tavakoli

Associate Professor, Department of Economics, Imam Khomeini Education and Research Institute (IKI), Qom, Iran.

چکیده [English]

In recent decades, bounded rationality has been accepted greatly in economics. In this approach, there has been attention to the boundaries of human beings in rational choice including his cognitive boundaries. The current paper analyzes the extent to which this theory is consistent with the Islamic approach to rationality and how we could improve it by using the capacities of Islamic economics. I hypothesize that we will find a form of bounded rationality in Islamic resources that could be improved to a form of flourished rationality. According to the findings of the paper, Islam has paid attention not only to the cognitive boundaries of human beings in the evaluation of options and mental accounting, but also to his motivational, emotional, and intentional boundaries. In Islamic approach, the strong inclination of man to non-calculated passions is one of its motivational boundaries that deviates him from rationality. To overcome with the boundaries of rational choice, Islam tries to improve the cognitive aspects of people as well as their self-control power and continence. There has been attention to the capacities of social nudges, religion and Islamic ethics and internal pre-commitments

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rationality
  • Bounded Rationality
  • Homo Economicus
  • Islamic Economics
اکبری، رضا (1386). تصمیم‌گیری، عقلانیت و اصل شورا. اندیشه مدیریت. ش1. صص 59-75.
حسینی، سید‌رضا (1379). الگوی تخصیص درآمد و رفتار مصرف‌کننده مسلمان. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
دادگر، یدالله؛ و هادوی‌نیا،‌ علی‌اصغر (1391). مطالعه تطبیقی عقلانیت اسلامی با رویکرد شناختی. اقتصاد اسلامی، ش47. صص 5-28.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه‌ (1387). مبانی اقتصاد اسلامی، ویرایش 4. تهران: سمت.
رحمانی، نیما‌ (1395). بررسی نقش وحی در تصمیم‌گیری عقلانی شهودی. اسلام و مدیریت. ش10. صص. 29-52.
رهبر، فرهاد؛ امیری، میثم (1393). اقتصاد رفتاری و سیاست‌گذاری عمومی. برنامه و بودجه، سال 19. ش4. صص.147-182.
زرقا، محمد انس (1375). وابستگی جزئی در تابع مطلوبیت مسلمان. ‌مباحثی در اقتصاد خرد نگرش اسلامی. تدوین طاهر، غزالی و سیدعقیل، ترجمه حسین صادقی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
سایمون، هربرت (1371). رفتار اداری؛ بررسی در فراگردهای تصمیم‌گیری در سازمان اداری. ترجمه م. طوسی. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
سن، آمارتیا (1377). اخلاق و اقتصاد. ترجمه حسن فشارکی. تهران: شیرازه.
صدر، سید کاظم‌ (1374). اقتصاد صدر اسلام. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
عبدالمنعم عفر، محمد؛ مصطفی، احمد فرید‌ (1999). التحلیل الاقتصادی الجزئی بین الاقتصاد الوضعی و الاقتصاد الاسلامی. اسکندریه: مؤسسه شباب الجامعه.
کرمی، محمد‌حسین؛ دیرباز، عسکر (1389). مباحثی در فلسفه اقتصاد؛ علم اقتصاد و ارزش‌ها، انسان اقتصادی. تهران: انتشارات حوزه و دانشگاه.
مرطان، سعید (1986م). مدخل للفکر الاقتصادی فی الاسلام. بیروت: مؤسسه الرساله.
مصباح یزدی، محمد‌تقی (1383). آموزش فلسفه، ویرایش 4. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (1).
مصباح یزدی، محمد‌تقی (1388). انسان‌سازی در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (1).
مصباح یزدی، محمد‌تقی (1391). اخلاق در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (1).
میرمعزی، سید حسین (1384). اقتصاد کلان با رویکرد اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
هادوی‌نیا، علی‌اصغر (1387). فلسفه اقتصاد در پرتو جهان‌بینی قرآن کریم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
Ariely, D. (2008). Predictabily Irrational: The Hidden Forces That Shape our Decisions. HarperCollins Publication.
Ariely, D. (2009). The End of Rational Economics. Harvard Business Review.
Bazerman, M., & Sezer, O. (2016). Bounded awareness: Implications for ethical decision making. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 136, 95-105.
Colin, F. C., Loewenstein, G., & Rabin, M. (2004). Behavioral Economics: Past, Present, Future. In F. Colin , G. Loewenstein, & M. Rabin, Advances in behavioral economics (pp. 3-51). Princeton University Press.
Elster, J. (1983). Explaining Technical Change. Cambridge: Cambridge University Press.
Elster, J. (2000). Ulysses Unbound: Studies in Rationality, Precommitment, and Constraints. Cambridge University Press.
Gigerenzer, G., & Selten, R. (2001). Bounded Rationality: The Adaptive Toolbox. Massachusetts, Cambridge: The MIT Press.
Jones, R. (2002). Bounded Rationality and Public Policy: Herbert A.Simon and the Decisional Foundation of Collective Choice. Policy Sciences. 35(3), p 284-269.
Kahf, M. (2014). Notes on Islamic Economics: Theories and Imstitutions. USA: CreateSpace Independent Publishing Platform.
Kahneman, D. (2010). Thinking, Fast and Slow. New York: Farrar, Straus and Giroux.
Kahneman, D., & Tversky, A. (1974). Judgment Under Uncertainty: Heuristics and Biases. Science, 185 (4157), 1124-1131.
Khan, M. (1984). Macro Consumption Function in an Islamic Framework. Journal of Research in Islamic Economics, 1(2).
Rubinstein, A. (1998). Modeling Bounded Rationality. Cambridg, Massachusett: The MIT Press.
Schelling , T. (1960). The strategy of conflict. Harvard University Press.
Sen, A. (1987). Rational Behaviour. In J. Eatwell, & et al. (Eds.), The New Palgrave, A Dictionary of Economics (Vol. 4, pp. 68-76). New York: The Macmillan.
Sen, A. (1988). On Ethics and Economics. Blackwell.
Simon, H. (1972). Theories of Bounded Rationality. C. McGuire, & R. Radner, In: Decision and Organization: A Volume in Honor of Jacob Marschak. Amsterdam and London: North-Holland Publishing Company.
Simon, H. (1987). Making Management Decision: The role of intuition and emotion. Academy of Management Executive. 1(1) 57-64.
Thaler, R. (2015). Misbehaving: The Making of Behavioral Economics. New Haven & London: W.W. Norton & Company.
Thaler, R., & Shefrin, H. (1981). An Economic Theory of Self-control. Journal of Political Economy, 89(2), 392-406.
Thaler, R., & Sunstein, C. (2008). Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth and Happiness. New Haven & London: Yale University Press.
Todd, P., & Gigerenzer, G. (2003). Boundeding Rationality to the World. Journal of Economic Psychology (24).
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 26
فروردین 1400
صفحه 181-210