مطالعات اقتصاد اسلامی

«فقه تعاملات اجتماعی»* یا نگاهی دیگر به هدف، روش و گستره موضوعی دانش اقتصاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (علیه‌‌السلام) تهران ایران.

2 استادیار دانشکده علوم انسانی دانشگاه شاهد.تهران ایران.

چکیده

تعاملات شکل ‏گرفته بین انسان‌های یک جامعه، «واقعیت زندگی اجتماعی» هر جامعه‏ای را شکل می‏دهد. پُر پیداست که اندیشه عالمان اجتماعی به نوعی هم بر شکل‏گیری شیوه خاصی از تعاملات اثرگذار بوده و هم از آن تأثیر می‏پذیرد؛ اما نکته مهم، تلاش هر عالم اجتماعی در ارائه یک زندگی به سامان، معطوف به بهبود حیات اجتماعی و پیشرفت اقتصادی مردمان خود از دیدگاه مختار خویش است. البته آنچه مسلّم است، تفاوت نگاه عالمان در تفسیر «بهبود»، «پیشرفت» و یا «جامعه به سامان» است؛ تفاوتی که عمدتاً ریشه در پیش‌فرض‌های فلسفی (معارف درجه دو) آن‌ها دارد. در این مقاله قصد داریم بدون تمسّک به پیش‌فرض‌های فلسفی، با ارائه تعبیری از دانش اقتصاد، بحث از علم اقتصادِ غیرموصوف را منتفی ساخته و مسیر جدیدی برای علاقه‌مندان دانش اقتصاد اسلامی بگشاییم.
در این نوشتار دانش اقتصاد اسلامی با نام فقه تعاملات اجتماعی خوانده می‏شود؛ دانشی معطوف به طراحی و ارائه سازوکارهای بهره‏مندی عادلانه جامعه از مواهب و خیرات. هر مکتب اجتماعی ـ اقتصادی، سازوکار خاصی را در مواجهه افراد با مسئله استخراج، بهره‌برداری، تولید، خلق، توزیع، و مصرفِ هر موهبت موجود در اجتماع پیشنهاد می‏دهد؛ سازوکاری که دربردارنده بسته‏های حقوقی مختلف مربوط به آن موهبت خاص خواهد بود. فقه تعاملات اجتماعی، با تعریف و تحدید حقوق مالکیت متخذ از دین در بهره‏مندی از هر موهبت، به ارائه سازوکارهای متّصف به صفت اسلامی خواهد پرداخت. «فقه تعاملات اجتماعی» به نوعی بازگوکننده نگاهی متفاوت به هدف، گستره موضوعی و روش علوم اجتماعی اسلامی از جمله اقتصاد اسلامی در ساخت اجتماع است.
* «این مقاله در زمره مقالات برگزیده هفتمین کنفرانس الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت برگزار شده توسط مرکز الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت در تاریخ ۱۹و۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ می‌باشد که پس از تکمیل توسط نویسندگان و ارزیابی مجدد برای انتشار در این مجله انتخاب شده است».
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

"Jurisprudence of Social Interactions", Or Another Look at the Purpose , Method and Subject Area of Economics

نویسندگان [English]

  • Mohammad Nemati 1
  • Mahdi Movahedi Beknazar 2
  • Mohammad Javad Rezaei 2

1 Assistant Professor, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University, Tehran,Iran.

2 Assistant Professor, Faculty of Humanities, Shahed University, Tehran,Iran.

چکیده [English]

The interactions formed between the people of a society shape the “reality of the social life” of each society. It is clear that the thought of social scholars is both influencing and influenced by the formation of a particular way of interaction, but the important point is that each social thinker is trying to provide a meaningful life in his or her own perspective. But it is certain is the difference in scholars' interpretation of "improvement", "progress" or "regulated society" largely rooted in their philosophical assumptions. In this article, without going back to philosophical assumptions, we are going to provide an interpretation of economics. By this definition, we intend to rule out the "economic science (without adjective)" and to expose a new path for those interested in Islamic economics.
     In this article, Islamic economics which is called the Jurisprudence of social interactions, is the science of designing and presenting mechanisms of equitable benefit to society. Each socio-economic school proposes a specific mechanism for dealing with the problem of extracting, producing, distributing and consuming any goods in society to meet the needs of individuals in the community as well as to eliminate potential conflicts between them; It will include different bundles of property rights for that particular goods. Jurisprudence of social interactions presents Islamic mechanisms by defining and restricting property rights deriving from religion. "Social Interaction Jurisprudence" reflects a different view of the purpose, subject area, and method of Islamic social science, including Islamic economics, in the construction of society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudence of Social Interactions؛ Islamic Economics؛ Bundles of Property Rights؛ institution of property؛ Mechanism Design. JEL Classification: A11
  • D02
  • D63
  • P48
  • P51
گروینوگن، جان و آنتون اسپیتهوون و آنت ون دن برگ (1391). مقدمه‏ای بر اقتصاد نهادگرا، ترجمه اصلان قودجانی، تهران: مرکز پژوهش‏های مجلس.
متوسلی، محمود، مصطفی سمیعی‌نسب و علی نیکونسبتی (1393). نگاهی به رویکردهای بدیل: نهادگرایی و مکتب اتریش، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
کانت، ایمانوئل (1394). در پاسخ به پرسش روشن‌نگری چیست؟ در روشن‌نگری چیست، روشنی‌یابی چیست؟ نظریه ها و تعریف‌ها، گردآوری ارهارد بار، ترجمه سیروس آرین‌پور، تهران: آگاه.
Almond, G. A. (1991). Capitalism and Democracy. Political Science and Politics, 24(3), 467–474.
Buchanan, James (1965). An Economic Theory of Clubs. Economica, 32(125), 1-14.
Clark, J. M. (1925). Law and Economic Life: I. the Legal Framework of Economic Life. The University Journal of Business, 3(4), 350–377. Retrieved from www.jstor.org/ stable/2354679
Heilbroner, Robert L. (2011). The worldly philosophers: The lives, times and ideas of the great economic thinkers. Simon and Schuster.
Louçã, F. (2007). The years of high econometrics: A short history of the generation that reinvented economics. Routledge studies in the history of economics: v. 88. London: Routledge.
Ostrom, Elinor (2005). Understanding Institutional Diversity, Princeton, NJ: Princeton University Press.
Roth, Alvin E, (2007). ‘Efficient Kidney Exchange: Coincidence of Wants in Markets with Compatibility-Based Preferences’, American Economic Review, 97.3: 828–5.
Rona Peter (2017). Why Economics Is a Moral Science. In: Rona P., Zsolnai L. (Eds) Economics as a Moral Science. Virtues and Economics book series, vol 1. Cham: Springer.
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24
اردیبهشت 1399
صفحه 263-293