بررسی فقهی جبران کاهش ارزش پول (با رویکرد مبنایی تحلیل ماهیت پول)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران

2 مربی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه خوارزمی، تهران.

چکیده

بحث تورم، کاهش ارزش پول و چگونگی جبران آن، جزء بحث‌های روز محافل علمی، فقهی و اقتصادی است. اقتصاددان‌ها در پی مهار آن و فقها به دنبال تبیین احکام فقهی مترتب بر این پدیده هستند. بهترین روش برای تعیین تکلیف احکام فقهی پول و مسائل آن در اقتصاد اسلامی برخورد مبنائی با آن است. از آن طرف شرط لازم برای حل مبنایی‌ این احکام و مسائل ارائه تحلیل دقیق از ماهیت پول است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی با مشکل دانستن نتایج فقهی دو نظریه مبنایی «مالیت اعتباری» و نظریه «ارزش اسمی»، نظریه مبنایی سومی تحت عنوان نظریه «مال اعتباری» ارائه کرده است. بر اساس این تحلیل کاهش ارزشی که ناشی از عملکرد سیاست پولی انبساطی بی‌رویه دولت باشد محصول نقض اعتبار و نقص در مال بوده و مشمول قاعده‌های فقهی‌ أوفوا بالعقود، اتلاف و دیگر قاعده‌های فقهی است. بر این اساس دولت ضامن بوده و به دلایل متقن مسئول و موظف است حقوق‌ها و دستمزدها را بی‌منّت ترمیم و جبران کند و با توجه به این‌که این ضرر و تلف در بلندمدت در بطن افزایش اسمی درآمدها، حقوق‌ها و دستمزدها جبران و برطرف شده و در کوتاه‌مدت این ترمیم صورت نمی‌گیرد، حکم فقهی جبران کاهش ارزش پول برای بدهی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت بین مردم متفاوت است.   

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential Review of Compensation of devaluation of money (With a fundamental approach of the nature of money analysis)

نویسندگان [English]

  • Mohammad esmaeil Tavassoli 1
  • Mohammad Nasr esfahani 2

1 Assistant Professor, Faculty of Economics, Allameh Tabataba'i University, Tehran

2 Lecturer in Faculty of Economics, Kharazmi University, Tehran.

چکیده [English]

The discussion of inflation, devaluation of money and how to compensate for it, is one of the discussions of the scientific, jurisprudential and economic circles. Economists seek to curtail it and the jurists seek to explain the jurisprudential rulings attributed to this phenomenon. The best way to determine the jurisprudential rulings of money and its issues in Islamic economics is to base it. On the other hand, it is a prerequisite for the resolution of the basis of these rulings and the issues of rigorous analysis of the nature of money. This research, using a descriptive-analytical method with difficulty knowing the jurisprudential results of the two theories of "‘Itibari Purchasing power" and the "nominal value theory", presented a third theory of "‘Itibari property". The government guarantee and the reasons for the firm responsible for and shall pay the unfailing restoration and compensation, and given that this loss and waste in the long term in the context of the increase in nominal wages, salary compensation has been fixed at In the short term, this repair will not take place, the jurisprudential ruling of the compensation for the devaluation of money for long-term and short-term debts between people is different.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Compensation of devaluation of money
  • Nature of money
  • ‘Itibari property theory
  • Purchasing power theory
  • Nominal value theory. JEL Classification: E50
القرآن الکریم
آصفی، محمد مهدی (1375‌). پول و پرسش‌های جدید فقهی‌، مجله فقه اهل بیت‌، سال دوم، شماره هفتم، پاییز 1375.
آملی لاریجانی، صادق (1394‌). علم اصول و نظریه اعتبار، قم: مدرسه علمیه ولیعصر،.
توسلی، محمد اسماعیل‌ (1394‌‌). تحلیل ماهیت پول و بنیان‌های اعمال سیاست پولی در اقتصاد اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
توسّلی، محمداسماعیل (1384‌). بررسی و نقد نظریات برخی از اندیشه وران اسلامی درباره ماهیت پول، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی، قم: شماره 19.
الحرالعاملی، الشیخ محمد بن حسن (دت)، (بی‌تا) وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
حسینی خامنه‌ای، سید علی (1374‌). بیانات مقام معظم رهبری (دامت برکاته) در دیدار جمعی از نخبگان حوزوی، به تاریخ 13/09/1374 به نقل از مرکز اطلاع رسانی غدیر، www.ghadeer.org
خمینی، روح‌الله الموسوی (بی‌تا). تحریرالوسیله، جلد‌2، قم: انتشارات دارلعلم.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1371‌). مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: انتشارات سمت.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1374). پول در اقتصاد اسلامی، تهران: انتشارات سمت.
سبحانی، جعفر (‌1372‌).‌ نظرخواهی پیرامون مسائل فقهی و حقوقی ناشی از کاهش ارزش پول، مجله رهنمون، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری، شماره 6، پاییز 1372.
سبزواری، حاج ملاهادی (بی‌تا). شرح منظومه، قم: مصطفوی.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1372‌). نظرخواهی پیرامون مسائل فقهی و حقوقی ناشی از کاهش ارزش پول، مجله رهنمون، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری، شماره 6، پاییز 1372.
صدر، محمد باقر (دت)،‌ (بی‌تا). الاسلام یقود الحیاه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات‌.
ضیایی، منوچهر (1372‌). مجموعه قوانین پولی و بانکی و سایر قوانین مربوطه از سال 1285 تا سال 1370، تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران‌.
مرعشی، سیّد محمد حسن (‌1375). پول و پرسش‌های جدید فقهی‌، مجله فقه اهل بیت‌، سال دوم‌، پائیز، قم: شماره هفتم‌.
مطهری، مرتضی (1370). اسلام و مقتضیات زمان، جلد 2، تهران: انتشارات صدرا.
موسوی بجنوردی، سید محمد (1372). نظر‌خواهی از فقهاء پیرامون مسائل فقهی و حقوقی ناشی از کاهش ارزش پول‌، مجله رهنمون‌، تهران: مدرسه عالی شهیدمطهری، شماره 6.
موسویان، سید‌عباس (1396‌). نشست بررسی مشروعیت خلق پول اعتباری در نظام بانکی، دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی، باز نشر: خبرگزاری فارس، گروه اقتصاد، 12‌/ 12‌/ 1396
هاشمی شاهرودی، ‌محمود (1374). احکام فقهی کاهش ارزش پول، مجله فقه اهل بیت (علیهم‌السلام)، شماره دوّم.
یوسفی، احمد‌علی (1389‌). جبران کاهش ارزش پول در دیون و روابط مالی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 6.
یوسفی، احمد‌علی (1377). ماهیت پول، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.