مطالعات اقتصاد اسلامی

نقدی بر نظریه بهره بانکی در مطالعات بانکداری اسلامی با تکیه بر تأثیر خلق پول در تعیین نرخ بهره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (علیه السلام)‌

چکیده

سؤال اصلی مقاله حاضر، بررسی تأثیر خلق پول بانک‌های تجاری و بانک مرکزی بر نرخ بهره در ادبیات اقتصاد پولی و لوازم آن برای نظریه نرخ سودِ مصطلح در ادبیات بانکداری اسلامی است و در این خصوص به طور ویژه بر بازار ذخایر بانک مرکزی (بازار بین‌بانکی) تأکید می‌شود. خلق پول که مهم‌ترین ویژگی نظام پولی در عصر جدید است، نظریات بهره طبیعی (آثار بوم باورک و فیشر) را به نظریات بهره بازاری ویکسل و کینز ‌ارتقا داد و منجر به معرفی اقتصاد اعتباری محض از سوی ویکسل شد. در این مقاله پس از مرور اجمالی نظریات بهره طبیعی و بهره بازاری و هم‌چنین توضیح نظریه سود بانکی ارائه شده توسط اقتصاددانان مسلمان‌ مبنی بر این‌که ‌نرخ سود در بانکداری اسلامی در بخش واقعی تعیین می‌شود، ‌نشان داده می‌شود که این نظریه با اقتضائات خلق پول ‌که از سوی جملگی ‌نظریه‌پردازان بانکداری اسلامی پذیرفته ‌شده است، مطابق نبوده و در‌واقع خلق پول، چه در نظام بانکداری متعارف و چه در نظام بانکداری اسلامی، بازاری تحت عنوان بازار ذخایر ایجاد می‌نماید که نرخ آن به‌هیچ‌وجه به بخش واقعی مرتبط نیست بلکه تنها به خلق پول بانک‌های تجاری و بانک مرکزی‌ بستگی دارد. تنها در شرایطی که خلق پول در اقتصاد وجود نداشته و نرخ بهره طبیعی بر معاملات حاکم باشد، اصل تعیین سود در بخش واقعی مصداق دارد و این مسئله، عدم سازگاری نظریه نرخ سود بانکی اقتصاددانان مسلمان با موضع آنان در قبال مسئله خلق پول را آشکار می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critique of the Theory of Interest in Islamic Banking Studies, Relying On the Effect of Money Creation in Determining Interest Rates

نویسندگان [English]

  • meysam khosravi 1
  • kamran nadri 2

1 PhD candidate in Economics, Tehran university, Tehran, Iran.

2 Associate professor, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Implication of "Money creation effect on interest rate" is the main question of this paper. To explain the Idea this paper emphasizes on reserve or fed funds market. Money creation-the most important feature of modern monetary system-improved Bowerk and Irving Fisher's natural interest theory to market interest theory that introduced by wicksell and followed by Keynes.
     This paper discusses these orthodox and also Islamic interest theories in brief by analytical method then concludes that determination of interest in real sector that Islamic banking supports, conflicts with accepting money creation. Because money creation that is accepted by Muslim economists; makes reserves market that its rate  not only doesn't have any relation with real sector but also completely determined by money. To consider Islamic theory of interest as a reality explanation, Money creation would be disappeared and natural rate of interest that is determined by real forces would be market clearing rate.  This paper try to help Islamic banking to be a consistent discipline and more realistic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • money creation
  • market interest rate
  • Islamic banking
  • interest theory. JEL Classification: E4
  • E5
  • G2
آیین‌نامه فصل پنجم قانون عملیات بانکی بدون ربا.
باقرالحسنی و میر‌آخور (1989). مقالاتی در اقتصاد اسلامی، (‌حسن‌ گلریز مترجم). تهران:‌ مؤسسّه بانکداری ایران.
پیغامی، عادل (1389). تحلیل انتقادی نظریه‌های حقیقی ـ پولی و مسئله انگیزه‌های بین‌زمانی در موضوع‌شناسی بهره، (رساله دکتری) دانشگاه امام صادق علیه السلام.
توتونچیان، ایرج (1379)‌. پول و بانکداری اسلامیو مقایسه آن با نظام سرمایه‌داری. تهران: توانگران.
حسینی دولت آبادی، سید مهدی (1393). ابعاد و پیامد‌های خلق پول توسط بانک‌های تجاری در ایران. مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی.
دلالی اصفهانی، رحیم؛ مجاهدی موخر، محمدمهدی؛ صمدی، سعید؛ بخشی دستجردی، رسول (1390). مدل‌سازی الگوی رفتار بین نسلی از عملکرد بانکداری ذخیره جزئی با تأکید بر رهیافت «موریس آله».تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی‌: (5). 47-74
رابرت ‌دبلیو ‌دایماند و بهنام سالم (1390). مبادی اقتصادی پولی. مجله اقتصادی، (11) . 35-52.
سبحانی، حسن؛ درودیان، حسین‌ (1395). ارزیابی توجیه‌پذیری خلق پول به وسیله سیستم بانکی در نظام بانکداری اسلامی. اقتصاد اسلامی. 64. 31-54
صدر، محمدباقر (1388). بانک بدون ربا در اسلام: الگویی برای جایگزینی ربا و بررسی فعالیت‌های بانکی در پرتو فقه اسلام. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام.
فرزین وش اسدالله و کامران ندری ، )۱۳۷۸)؛ ربا، بهره قراردادی و بهره طبیعی (نقد مفهوم بهره در نظریات اقتصادی متفکرین مسلمان)، فصلنامه تحقیقات اقتصادی، ۶۰، ۱۴۹-185.
قانون عملیات بانکی بدون ربا (1362).
مبید علی محمد محمود الجـرحی (1983).‌ کـارایی نسبی اقتصادهای پولی بدون پشتوانه در مورد پول‌ بدون‌ پشتوانه، مطالعات‌ نظری در بانکداری و مالیه اسلامی،(مترجم محمدضیائی بیگدلی)، تهران  75.
موسویان، سید‌عباس؛ امیر‌علی، محمد (1391) .راهکار اعطای تسهیلات بانک مرکزی به بانک‌های تجاری در بانکداری اسلامی.اقتصاد اسلامی (12). 123-152.
میرمعزی، سید‌حسین (1384) .الگوی ذخایر سپرده‌های بانکی در بانکداری اسلامی. اقتصاد اسلامی (5).70-45.
ندری، کامران (1381). تحلیل مفهوم بهره طبیعی و سهمیه‌بندی اعتباری. (رساله دکتری). دانشگاه امام صادق (7) نجات‌الله، صـدیق (1980). بانکداری بدون بهره. (مهدی‌پور مترجم)، ‌صص 110، 111 و 116.
نظرپور، ‌محمد‌نقی (1385). عملیات بازار باز از طریق اوراق استصناع: مشکلات و راه‌حل‌ها. اقتصاد اسلامی‌ (6).47-74.
Bernanke, Ben S.; Mihov, Ilian (1998). Measuring monetary policy. In The QUARTERLY JOURNAL OF ECONOMICS, 113 (3), pp. 869–902 (in Persian)
Böhm-Bawerk, Eugen von. (2010). The positive theory of capital. [United Kingdom]: Dodo Press. (in Persian)
Fisher, Irving. (1930). The theory of interest: As determined by impatience to spend income and opportunity to invest it. New York: Macmillan Co.
Fisher, Irving. (1933). The Debt-Deflation Theory of Great Depressions. ECONOMETRICA 1(4). 337. (in Persian)
Handa, Jagdish. (2009). Monetary economics. London, New York: Routledge. (in Persian)
Keynes, John Maynard. (1965). The general theory of employment, interest, and money. New York: Harcourt, Brace & World. (in Persian)
Romer, David. (2011). Advanced macroeconomics. New York: McGraw-Hill/Irwin.
Trautwein, Hans-Michael. (1996). Endogenous Money: Modern Difficulties with the Wicksellian Approach. The CANADIAN JOURNAL OF ECONOMICS / Revue canadienne d'Economique, 29. S228-S234.
Wicksell, Knut (1898). Interest and Prices: A Study of the Causes Regulating the Value of Money. United states of America.
Wicksell, Knut. (1907). The Influence of the Rate of Interest on Prices: The ECONOMIC JOURNAL, 17(66). 213.
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24
اردیبهشت 1399
صفحه 1-34