مطالعات اقتصاد اسلامی

تحلیل انطباق عملیات و صورت‌های مالی بانک‌ها در بخش ارزی بر ضوابط بانکداری بدون‌ربا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکترای اقتصاد دانشگاه تهران و مدیر دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) و پژوهشگر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران، تهران، ایران

3 دانشجوی دکترای اقتصاد دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

اجرای صحیح عقود مصرح در قانون عملیات بانکی بدون‌ربا، مستلزم به‌کارگیری ضوابط حسابداری ویژه‌ای است که منعکس کننده رویکرد بانکداری بدون‌ربا در صورت‌های مالی بانک‌ها باشد. از جمله این ضوابط می‌توان به تفکیک درآمدهای بانک به مشاع و غیرمشاع و تدوین صورت حق‌الوکاله (یا صورت عملکرد سپرده‌های سرمایه‌گذاری) اشاره نمود. این ضوابط باید هم در خصوص بخش ریالی و هم در خصوص بخش ارزی فعالیت‌های بانک مدنظر قرار گیرد. در مقاله حاضر با تحلیل مفاد مقررات بانک مرکزی در خصوص محاسبه سود مشاع و تسهیم سود مازاد، و بررسی صورت‌های مالی سال‌های گذشته بانک‌ها و صورت‌های مالی بانکی استاندارد ابلاغی بانک مرکزی، نشان داده می‌شود که فرآیندهای حسابداری مربوط به سپرده‌ها و تسهیلات ارزی، متفاوت با بخش ریالی بوده و اقتضائات بانکداری بدون‌ربا را محقق نمی‌نماید. این مسأله موجب می‌شود اموری نظیر «علی‌الحساب بودن سود پرداختی» و «به‌کارگیری مشاع سپرده‌ها» در خصوص سپرده‌های ارزی بانک‌ها، عملاً امکان تحقق نداشته باشد. در واقع روال‌های حسابداری فعلی در خصوص منابع و مصارف ارزی بانک‌ها، کاملاً مشابه روال‌های تعریف شده در بانکداری متعارف (ربوی) است. این در حالی است که استانداردهای شرعی و حسابداری بین‌المللی در این حوزه و همچنین صورت‌های مالی بانک‌های اسلامی مطرح خارجی، هیچ‌گونه تمایزی میان واحدهای پولی سپرده‌های جذب شده بانک‌های اسلامی در این موضوع قائل نمی‌شوند. به‌منظور اصلاح این نقیصه، پیشنهاداتی در لایه مقررات و استانداردهای مربوطه ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Compliance of Operations and Financial Statements of Banks in the Foreign Exchange Sector With Interest-Free Banking Standards

نویسندگان [English]

  • Sayyed Ali Rohani 1
  • Sayyed Mahdi Banitaba 2
  • Mostafa Movaffagh 3

1 PhD Graduate of Economics, Tehran University and Director of Economic Studies Bureau, Iran Parliament Research Center, Tehran, Iran

2 PhD Student of Economics, Allameh Tabataee University and Researcher at Iran Parliament Research Center, Tehran, Iran

3 PhD Student of Economics, Tehran University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The proper fulfillment of the contracts specified in the Usury-Free Banking Act requires the implementation of special accounting rules which reflects the Usury-Free banking approach in the financial statements of the banks. Among these criteria, is the separation of bank income from Joint / Non-joint activities, and the formulation of Performance Statement of Investment Deposits. These criteria should be considered both in the domestic and foreign currency sector of the bank financial statements.
Through the analysis of Iran Central Bank's regulations on the calculation of Joint Revenues and the sharing of surplus earnings, and also by the examination of former financial statements of banks and the standard financial statements announced by the CBI, we show that the accounting processes related to foreign exchange deposits and facilities, is different from the Rial sector and does not fulfill the requirements of Usury-Free banking approach. This makes it virtually impossible to implement issues such as "Ala-al-hesab Interest on investment deposits" and "utilization of investment deposits in joint activities".
In fact, the current accounting practices regarding banks' foreign exchange assets and liabilities are exactly the same as those defined in conventional banking. Despite, Analyzing the international Sharia-compliant accounting standards, as well as the financial statements of foreign Islamic banks, shows that they do not distinguish between the monetary units of Islamic banks deposits in this regard. In order to remedy this defect in the banking system of Iran, suggestions are presented regarding the relevant regulations and standards.

کلیدواژه‌ها [English]

  • interest-free banking
  • Foreign Exchange Operations
  • Bank Accounting
  • Income from Joint Activities
  • Ala-al-hesab Interest
  • Profit and Loss Statement. JEL Classification: G20
  • G21
  • M41
  • Z12
قانون عملیات بانکی بدون ربا جمهوری اسلامی ایران (1362).
قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (1389).
دستورالعمل اجرایی چگونگی محاسبه سود قطعی سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار با احتساب حق‌الوکاله به‌کارگیری سپرده‌ها (1382).
شورای پول و اعتبار (1394). دستورالعمل «محاسبه سود مشاع»، مصوبه جلسه 1200.
روحانی، سیدعلی؛ و بنی‌طبا، سیدمهدی (1395). «آسیب‌شناسی نظام بانکی؛ نظارت شرعی بانک مرکزی»، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران.
ملاکریمی؛ فرشته، و قلیچ، وهاب (1395). «موانع حذف ربا از نظام بانکی ایران و ارائه راهکارهای اصلاحی»، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
مهدی، قائمی‌اصل؛ شهاب، متین؛ صادق، بافنده؛ و موسوی، سیدمهدی (1395). «بررسی عوامل تعیین‌کننده سود خالص در بانکدرای بدون‌ربا با تأکید بر تفاوت سود قطعی و علی‌الحساب (مطالعه موردی: نظام بانکداری بدون‌ربا ایران)». مطالعات اقتصاد اسلامی، 8(16)،
106-136.
بنی‌طبا، سید‌مهدی (1393). نقد شیوه‌های تجهیز و تخصیص منابع توسط نظام بانکی و ارائه پیشنهادات اصلاحی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، تهران، ایران.
میثمی، حسین؛ و قلیچ، وهاب (1390). «آسیب‌شناسی اجرای بانکداری اسلامی در کشور؛ دلالت‌هایی برای تحول در نظام بانکی». تازه‌های اقتصاد، 11(132)، 70-102.
مدرکیان، حسن؛ کرباسی‌یزدی، حسین؛ خوش‌مهر، عباس (1389). «ارزیابی سودمندی بندهای گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی در شفافیت صورت‌های مالی بانک‌های تجاری»، پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرس
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 23
آبان 1398
صفحه 281-310