مطالعات اقتصاد اسلامی

بررسی فقهی قرارداد جعاله بانکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

چکیده

جعاله یکی از راه‌های معامله در فقه اسلامی است که از اهمیّت قابل‌توجهی برخوردار می‌باشد. این راه که مانند دیگر معاملات از امضائات نه تأسیسات شارع است، در بسیاری از احکام از عرف پیروی می‌نماید. در عملیات بانکداری بدون‌ربا تلاش شده تا از این راهکار به‌عنوان یکی از طرق جایگزین برای قرض ربوی استفاده شود. در اینکه آیا می‌توان جعاله را با حفظ تمام ارکان و شروط فقهی به‌عنوان جایگزین قرار داد، در بین فقها اختلافاتی وجود داشته و در آثار خود اعم از کتب یا مقالات به برخی از ایرادات اشاره نموده‌اند. در این مقاله مختصر با نگاهی سریع و گذرا و با محوریت بررسی مواد قرارداد جعاله بانکی به این مهم پرداخته شده است. این تحقیق با روش کتابخانه‌ای انجام گرفته و تلاش می‌شود به بررسی اجمالی شروط و ارکان جعاله در آراء مشهور فقهای امامی و سپس به تطبیق آن با آنچه در قرارداد مذکور آمده، پرداخته شود. تا معلوم گردد آیا آنچه در نظام بانکی در حال اجرا است با آنچه در فقه بیان گردیده، تطبیق می‌کند یا خیر؟ در نتیجه می‌توان اینگونه بیان داشت که گرچه تمامی بندهای قرارداد دارای اشکال نیست اما برخی از بندهای آن مانند پیش‌پرداخت و یا عباراتی مثل بازگشت جعل که در دستورالعمل اجرایی آمده است، خالی از اشکال نبوده و در نتیجه نمی‌توان آنچه را در حال اجرا به‌عنوان راهکار جایگزین برای قرض ربوی در عملیات بانکی بدون‌ربا است، را به‌طور کامل راهی مناسب و مطابق موازین فقهی دانست. در نهایت اشاره‌ای نیز به راهکارهایی برای حل این مشکل گردیده است و لیکن هدف در این مقاله بیان راهکار نبوده بلکه نشان دادن اشکالات فقهی موجود می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential Review of Ja'alah's Contract

نویسنده [English]

  • Sadiq Elham

Assistant Professor of Faculty of Theology, Islamic Studies and Guidance, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Ja'alah (a promise of reward) is one of the ways to deal with others in Islamic jurisprudence which has considerable importance. This type of dealing allows consuetude in many sentences, just like other Signed deals not established one. In banking operations without usury it is tried to be using from this solution as an alternative ways instead of usury debt. There are Disagreement between jurists, mentioned in their works, in that is it possible to replace Ja'alah with all of juridical and legal provisions, instead of usury debts. We will pay to problem with the focus on Ja'alah contract materials by a quick and fast look in this Brief article. In this research using library based method, we will try to match the pillars and conditions of Ja'alah in Imaiah jurists famous sentences with what is in the contract. The purpose of that is to be shown the coherency between what is running in usual banking system and what is came in judicial texts. As a result it can be argued that although the entire clauses of contract have not bug, but some of it have, so we cannot say what is running in usual system is completely suitable and based on juridical foundation solution for usury debt in usual banking system. Finally, there are References to solving the problem, but the purpose of article is showing the present juridical bugs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Banking Operation
  • A promise of Reward
  • Viper
  • Factor
  • Ja'alah. JEL Classification: E50
  • G21
آصف‌محسنى قندهارى، محمد (1424ق). الفقه و مسائل طبیة (چاپ اول). قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
ابوالحسین، احمد بن فارس بن زکریا (1404ق). معجم مقائیس اللغة (جلد اول، چاپ اول). قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه.
اصفهانى، سیدابوالحسن (1422ق). وسیلة النجاة (مع حواشی الإمام الخمینی) (چاپ اول)، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
تبریزى، راضى بن محمدحسین نجفى (1413ق). تحلیل الکلام فی فقه الإسلام (چاپ اول). تهران: امیر قلم.
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق). الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة (جلد چهارم، چاپ اول). بیروت: دارالعلم للملایین.
حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (جلد سوم، چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1414ق). تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة) (جلد 17، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
خرازی، سیدمحسن (بی‌تا). حقیقة الجعالة، فصلنامه فقه أهل البیت علیهم‌السلام. 11(41)،
75- 89.
خویى، سید‌ابوالقاسم (1414ق). منهاج الصالحین (جلد دوم، چاپ 28). قم: مدینة العلم.
سبزوارى، سیدعبدالأعلى (1413ق). مهذّب الأحکام (جلد 18، چاپ چهارم). قم: مؤسسه المنار.
صدر، سیدمحمد (1420ق). ماوراء الفقه (جلد سوم، چاپ اول). بیروت: دارالأضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
طباطبایى‌حکیم، سیدمحسن‌ (1410ق). منهاج الصالحین (المحشّى) (جلد دوم، چاپ اول). بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة (جلد سوم، چاپ سوم). تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عاملى، شهید اول (1417ق). محمد بن مکى، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة (جلد سوم، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملى، شهید ثانى زین‌الدین بن على (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام (جلد 11، چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
عاملى، کرکى، و محقق‌ثانى، على بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (جلد ششم، چاپ دوم). قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین (جلد یکم، چاپ دوم). قم: هجرت.
مظاهری، رسول (1381). جعاله در بانکداری اسلامی (چاپ اول). قم: مؤسسه بوستان کتاب.
نجفى صاحب‌الجواهر، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (جلد 35، چاپ هفتم). بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
Abolhossein, Ahmad ebn Fares ebn Zakaria, Mujam Maqaeis Alloqah, Qom, Islamic Propaganda Office of Qom Seminary, first Edition, first volume.
Ameli, Shahid Aval, Muhammad ebn Maki, Aldorous Alshareiyah fi Fiqh Alemamiyah, Qom, Islamic publication office of Community of Teachers of Qom Seminay, second edition, volume 3.
Ameli, Shahid thani, Zeyn Aldin ebn Ali, Masalek Alafham ela Tanqih Sharaye Al-Islam, Qom, Almaaref Alislamiyah institute, first edition, volume 11.
Ameli, Karaki, Mohaqeq thani, Ali ebn Hossein, Jame Almaqased fi Sharh Alqavaed, Qom, Al Albayt institute, second edition, volume 6.
Farahidi, Khalil ebn Ahmad, Ketab Aleyn, Qom, Hijrat Publication, second edition, first volume.
Hakim, Seyed Mohsen Tabatabaei, Menhaj Alsalehin, Beirut, Dar Altaarof Lelmatbouaat, first edition, Volume Two.
Helli, Najm Aldin, Jafar ebn Hassan, Sharaye Al-Islam fi Masael Alhalal valharam, Qom, Ismaeilian institute, second edition, volume three.
Helli, Hassan ebn Yousof ebn Motahar Asadi, Tazkirah Alfoqaha, Qom, Al-Albayt institute, first edition, volume 17.
Isfahani, Seyed Abolhassan, Vasilah Alnejah, Qom, Institute for Publishing and Works of Imam Khomeini, first edition.
Jouhari, Ismaeil ebn Hammad, Alsehah – Taj Alloqah va Sehah Alarabia, Beirut, Dar Alelm Lelmalaein, first edition, Volume Four.
Khouei, Seyed Abolqasem, Menhaj Alsalehin, Qom, Madinah Alelm Publication, Twenty-eighth edition, volume two.
Kharazi, Seyed Mohsen, Haqiqah Aljoalah, Fiqh of Ahl Albayt Magazine, Daeratolmaaref Al-Islami bar Mazhab Ahlbayt institute, number 41, P.75.
Mazaheri, Rasoul, Joale dar Bankdari Islami, Qom, Boustan Ketab institute, first edition.
Najafi, Muhammad ebn Hassan, Javaher Alkalam fi Sharh Sharaye Al-Islam, Beirut, Dar Ehya Altorath Alarabi, seventh edition, volume 35.Sabzevari, Seyed Abdolali, Mohazab Alahkam, Qom, Almenar institute, fourth edition, volume 18.
Sadr, Seyed Muhammad, Mavara Alfiqh, Beirut, Dar Alazva Leltabaa va Alnashr va Altozi, first edition, volume 3.
Tabrizi, Razi ebn Muhammad Hossein Najafi, Tahlil Alkalam Fi Fiqh Al-Islam, Tehran, Amir e Qalam, first edition.
Tousi, Aboujafar, Mohammad ebn Hassan, Almabsout fi Fiqh Alemamiya, Tehran, Al-maktabah Al-mortazaviya Le Ehya Al-athar Al-jafariya, third edition, volume 3.
Qandehari, Muhammad Asef Mohseni, ALfiqh va Masael Tebiyah, Qom, Islamic Propaganda Office of Qom Seminary, first edition.
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 23
آبان 1398
صفحه 255-280