مطالعات اقتصاد اسلامی

تبیین مؤلفه‌های تأثیرگذار در طراحی الگوی یکپارچه‌سازی نظام منابع مالی اسلامی و مالیات‌های متعارف در ایران و ارائه یک الگو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشیار دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

طراحی الگوی یکپارچه‌سازی یا همگرایی نظام منابع مالی اسلامی (خمس و زکات) و مالیات‌های متعارف یکی از مسائل مهمی است که در راستای نظام‌سازی اسلامی از ابتدای انقلاب اسلامی موردبحث و بررسی کارشناسان و صاحب‌نظران بوده و فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است. ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که ریشه در مسائل فقهی و فلسفی نیز دارد، سبب شده است که این مسأله به‌موضوعی پیچیده تبدیل شود. محققان سازوکارهای متعددی را برای طراحی این الگو ارائه کرده‌اند که هریک از آنها دارای ابعاد مختلفی است و مزایا و معایب متعددی دارد. بررسی‌های مؤلفین نشان می‌دهد که در طراحی الگوی یکپارچه‌سازی 6 مؤلفه دارای اهمیت زیادی هستند که باید در مورد آنها تصمیم‌گیری شود. 4 مؤلفه مربوط به‌حوزه جمع‌آوری منابع مالی اسلامی و مالیات‌های متعارف و 2 مؤلفه نیز مربوط به‌حوزه مصرف است. از کنار هم قرار گرفتن این مؤلفه‌ها، الگوهای متعددی در حوزه طراحی الگوی یکپارچه‌سازی ایجاد می‌شود که این الگو‌ها می‌تواند مورد ارزیابی کارشناسان قرار گیرد. مقاله حاضر نمونه‌ای از این ساختارها را در قالب الگوی «جمع‌آوری منطقه‌ای وجوهات شرعی و مصرف در ماتریس سه‌بعدی مراجع تقلید، منطقه و وظایف» ارائه نموده و نشان می‌دهد این رویکرد چه نقاط مثبت و چه ابزارهای سیاستی را به همراه دارد. این الگو کارایی بسیار بالایی در یکپارچه‌سازی دارد و می‌تواند تأثیر مثبتی بر اثربخشی وجوهات شرعی در رفع فقر و گسترش فرهنگ دینی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Determining the Effective Components in Designing the Pattern of Convergency or Integration of Islamic Financing System (Khums and Zakat) and Conventional Tax and Providing a Model

نویسندگان [English]

  • AbdolMohammad Kashian 1
  • Ahmad Shabani 2
  • Mohammad Mahdi Askari 2

1 Assistant Professor of Semnan University, Semnan, Iran

2 Associate Professor of Imam Sadiq University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Designing the pattern of convergency or financing system (khums and Zakat) and conventional tax was one of the most important issues after Islamic revolution of Iran. The social, political, cultural, philosophical, juridical and economic dimensions of the issues make it so complex. Researchers have introduced several mechanisms for the integration of this two systems, and each of them have different advantages and disadvantages. This article demonstrates designing the pattern of integration requires a minimum of 6 component. 4 components are related to the field of Islamic financing and collecting taxes and 2 is also related to the field of consumption component that includes tax and Zakat and khums usage type and the structure of its uses. This copmponent with each other prepare several patterns in the field of designing the pattern. This article introduc a pattern of convergency or integration of Islamic financing system (khums and Zakat) and conventional taxes as an example.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tax
  • Zakat
  • khums
  • Integrating
  • Pattern
اسماعیل‌پور‌دره، مهدی (1387). الگوی مناسب مؤسسات مالی زکات در جمهوری اسلامی ایران. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.
اسماعیل‌پور‌دره، مهدی (1392). نهادهای مالی زکات در کشورهای اسلامی و جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
ثامنی‌کیوانی، فرشاد (1377). محاسبه ظرفیت بالقوه زکات در اقتصاد ایران. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
حسینی، سیداحمد (1384). طرح ساماندهی فعالیت‌های فرهنگی دستگاه‌ها و نهادهای دولتی فرهنگی. تهران: کمیسیون فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی.
راسخ، علی‌احمد (1386). خمس چالش‌‌ها و راهکارها (بخش چهارم: شیوه‌های دریافت مالیات در اقتصاد اسلامی). مشهد: دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی.
رضایی، محسن (1389). فدرالیسم اقتصادی. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام.
رضایی، محمدقاسم؛ و سبزرو، محبوبه (1391). ارائه الگویی برای پذیرش خمس به عنوان بخشی از مالیات بر درآمد. پژوهشنامه مالیات. 16(63)، 125-152.
ال‌دفت، ریچارد (1377). تئوری و طراحی سازمانی (علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی، مترجمان). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
زمانی‌فر، حسین (1382). ارزیابی توان فقرزدایی زکات در برخی از استآن‌های منتخب. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، تهران، ایران.
شعبانی، احمد؛ و کاشیان، عبدالمحمد (1389). اثر بازتوزیع زکات بررفع فقر و کاهش ضریب جینی ایران. همایش همگرایی مالیات‌های اسلامی و متعارف، قم، ایران.
شعبانی، احمد (1393). بررسی اثرات خمس و زکات بررفع فقر و طراحی سازوکار پیاده‌سازی خمس و زکات در نظام مالیاتی و نحوه بازتوزیع آن با تأکید برالگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. تهران: مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
شیخ‌صدوق، محمد بن علی بن الحسین ابن بابویه القمی (1408ق). علل الشرایع (الجزء 2). بیروت: مؤسسه الاعلمی، الطبعة الاولی.
شیخ‌صدوق، ابوجعفر محمد‌بن علیبن الحسین ابن‌بابویه القمی (1413ق). من لایحضره الفقیه (الجزء 2، الزکاة، تحقیق العلامة الشیخ محمدجواد الفقیه). بیروت: دارالاضواء، الطبعة الثانیة.
فرخی، میثم (1393). الگوی مطلوب سیاست‌گذاری فرهنگی مسجد در جمهوری اسلامی ایران. (رساله دکتری). دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.
قرآن کریم.
کاشیان، عبدالمحمد (1389). آزمون بسندگی زکات و خمس در تأمین حداقل معیشت خانوارهای نیازمند در اقتصاد ایران. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.
کاشیان، عبدالمحمد (1394). طراحی الگوی یکپارچه‌سازی نظام منابع  مالی اسلامی و مالیات‌های متعارف در ایران. (رساله دکتری). دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.
کالیس، جان‌جی؛ و آر‌جونز، فیلیپ (1388). مالیه عمومی و انتخاب عمومی (جلد 2) (الیاس نادران، آرش اسلامی و علی چشمی، مترجمان) تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها.
معینی‌نیا، مریم (1394). سیره اداری امام علی(ع). تهران: انتشارات امیرکبیر.
موحدی‌بک‌نظر، مهدی؛ و رضائی، محمدجواد (1389). تمرکززدایی مالی و اقتصاد اسلامی؛ برخی ملاحظات نظری در باب مالیات‏ستانی و تخصیص بودجه. همایش مالیات‌های اسلامی و متعارف، قم، ایران.
موحدی بک‌نظر، مهدی؛ و رضائی، محمدجواد (1391). ارتباط وجوهات شرعی و مالیات‏های حکومتی در الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی؛ دلالت‏هایی برای حل پرداخت‏های دوسوی. فصلنامه پژوهشنامه مالیات، 20(63)، 153-173.
موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (1387). حکومت اسلامی یا ولایت‌فقیه (چاپ 9). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (1404ق). تحریرالوسیله. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (1410ق). البیع. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
ناجی، علی‌اکبر؛ مرتضوی‌کاخکی، مرتضی؛ و ارشدی، وحید (1391). روش پیاده‌سازی مالیات‌های اسلامی در قوانین مالیاتی عصر حاضر؛ مورد مطالعاتی مالزی و عربستان. مجموعه مقالات پنچمین همایش مالیات‌های اسلامی، تهران، ایران.
Adamovich, I. B., & Hosp, G. (2003). Fiscal Federalism for Emerging Economies: Lessons From Switzerland?. Publius: The Journal of Federalism, 33(1), 1-21.
Arikan, G. G. (2004). Fiscal Decentralization: A Remedy for Corruption?. International Tax and Public Finance, 11(2), 175-195.
Ashworth, J. O. H. N., Galli, E., & Padovano, F. (2009). Government Decentralization and Public Spending Programs. In XXI Conference of the Italian Society of Public Economics.
Brown, C. V., & Jackson, P. M. (1990). Public Sector Economics, Cambridge: Blackwell.
Brueckner, J. K. (2006). Fiscal Federalism and Economic Growth. Journal of Public Economics, 90, 10-11.
Buchanan, J. M., & Musgrave, R. A. (1999). Public Finance and Public Choice: Two Contrasting Visions of the State. Mit Press.
Calyz, J, J., & Philip. R, J. (2009). Economics of Public Sector, Vol. 2, (Elias Naderan, Arash Islami, and Ali Cheshmi, Translator) Tehran: Organization for the Study and Compilation of Humanities Books of Universities.
Daft, R. L., Murphy, J., & Willmott, H. (2010). Organization Theory and Design. Cengage Learning EMEA.
Eichenberger, R., & Stadelmann, D. (2010). How Federalism Protects Future Generations From Today's Public Debts. Review of Law & Economics, 6(3), 395-420.
Esmaeilpour, M. (2008). A Suitable Model for Zakat Financial Institutions in the Islamic Republic of Iran, Master's Thesis for Imam Sadiq University (as), Tehran.
Gelb, A. H. (1988). Oil Windfalls: Blessing or Curse? Oxford University Press.
Gerring, J., & Thacker, S. C. (2004). Political Institutions and Corruption: The Role of Unitarism and Parliamentarism. British Journal of Political Science, 34(2), 295-330.
Hoseini, S. A., (2005). The Plan of Organizing the Cultural Activities of Cultural Institutions and Offices of the Government, Cultural Commition of Supreme Council of the Cultural Revolution. (In Persian).
Kashian, Abdolmohammad (2010). Evaluation of Zakah and Khoms Sufficiency in Providing Subsistence Level of Life for Iranian Poor Families, Master's Thesis, Imam Sadiq University(as). (In Persian).
Mosavi Khomeini, R. (1984). Tahrirol Vasilah, Islamic Publication Inistitiution, Qom, Iran. (In Persian).
Mosavi Khomeini, R. (2014), KetabolBeya, Qom, Esmaeilian Inistitution, Iran. (In Persian).
Movahedi Beknazar, M., & Rezaei M, J., (2012). The Relationship Between the Islamic and Conventional Tax Systems in Islamic. Iranian Development Model Implications for Solving Double Payments Problem. Tax Research. 20 (15). (In Persian).
Movahedi Beknazar, M., & Rezaei, M, J., (2010). Financial Decentralization and Islamic Economics; Some Theoretical Considerations About Tax and Budget Allocations; Islamic and Conventional Tax Conference; Mofid University of Qom, Iran. (In Persian).
Naji, A, A., Mortazavi Kakhki, M., Arshadi, V., (2012). The Method of Implementing Islamic Taxes in Current Tax Laws: Case Study of Malaysia and Saudi Arabia, the 5th Islamic Taxation Conference Articles: Islamic State's Financial Requirements and, Tarbiat Modarres University. (In Persian).
Rasekh, A, A., (2007). Khoms, Islamic Promotion Organization of Razavi Khorasan Province, Iran.
Rezaee, M., (2010). Economics Federalism, Expediency Discernment Council, Tehran, Iran. (In Persian).
Saduq, Abu Ja'far Muhammad ibn Ali ibn al-Hussein ibn Bubawiye al-Qomi, (1413 AH 1992). Man La Yahzdar al-Faqih, Part2, Al-Zak'a, Al-Zawa'a al-Zahra, al-iqaq al-Muqaqi, Beirut. (In Persian).
Saduq, Abu Ja'far Muhammad ibn Ali ibn al-Hussein ibn Bubawiye al-Qomi (1413 AH 1987). Elal al-Sharayeh, part 2, Beirut, Lebnan, al-alami Inistitiution. (In Persian).
Samani Kivani, f., (1998). The Determination Potential Capacity of Zakt in Iran, Tarbiat Modares University, Tehran. (In Persian).
Shabani, A., Kashian, A., (2007). Investigating the Effects of Khums and Zakat on Poverty Reduction and Designing the Mechanism for Interance of Khums and Zakat in the Tax System and Its Redistribution Way with Emphasis on the Islamic-Iranian Progress Model. (In Persian).
The Holy Quran.
Tullock, G., Brady, G. L., & Seldon, A. (2002). Government Failure: a Primer in Public Choice. Cato Institute.
Zamanifar, H., (2003). Evaluation and Calculation of Zakat's Potential in Poverty Alleviation in Selected Provinces. (In Persian).
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 11، شماره 2
اردیبهشت 1398
صفحه 361-406