مطالعات اقتصاد اسلامی

تحلیل ماهیت قراردادهای بالادستی صنعت نفت از منظر فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)،

2 دانشیار دانشکده اللهیات و معارف اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)

3 دکترای حقوق خصوصی و مدرس دانشگاه

4 دانش‌آموخته دکتری مدیریت قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

صنعت نفت ایران برای توسعه، نیاز به جذب سرمایه‌گذاری و تکنولوژی دارد؛ این مهم نیز از طریق قراردادهای بالادستی حاصل می‌شود. در طول تاریخ بیش از 100 ساله صنعت نفت کشور شاهد بکارگیری قراردادهای مختلفی در این حوزه بوده‌ایم. تطابق ماهیت این قراردادها با مبانی شرعی یکی از مهم‌ترین ملاک‌های استفاده ‌و بکارگیری قراردادها در جمهوری اسلامی ایران است. موافقت‌نامه‌های نفتی به دو گروه امتیازی و قراردادی تقسیم می‌شوند. قراردادهای بالادستی صنعت نفت به دو گروه اصلی خدماتی و مشارکت در تولید تقسیم می‌شوند. تعهد به نتیجه (تحمل ریسک‌ها و مخاطرات عدم اکتشاف) و تسهیم منافع (بازپرداخت هزینه‌ها و تأمین سود مناسب برای پیمانکار با تخصیص بخشی از تولید میدان) ارکان اصلی قراردادهای نفتی بوده و تفاوت اصلی میان قراردادهای خدماتی و مشارکت در تولید در نحوه جبران خدمات پیمانکار است که در قراردادهای خدماتی به صورت نقدی و در قراردادهای مشارکت در تولید به صورت حصه‌ای از نفت تولیدی پرداخت می‌شود. با تحلیل و تطبیق قراردادهای نفتی با نهادهای جعاله، اجاره، مضاربه و شرکت به این نتیجه رسیدیم که ماهیت هر دو قرارداد خدماتی و مشارکت در تولید با نهاد فقهی جعاله خاص انطباق دارد. از این رهگذر قراردادهای بیع متقابل (به‌عنوان قراردادی مرکب از یک قرارداد خدمت و یک قرارداد بلندمدت فروش نفت خام) و قرارداد جدید نفتی ایران (IPC) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Nature of Upstream Oil Contracts from Shia Islamic Jurisprudence Point of View

نویسندگان [English]

  • Davood Manzoor 1
  • Asghar A Mahdavy 2
  • Masoud Amani 3
  • roohollah kohan hooshnejad 4

1 Associate Professor, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University

2 Associate Professor, Faculty of Theology, Imam Sadiq University

3 PhD in Private Law, University Lecturer

4 PhD in International Oil & Gas Contracts Management, Faculty of Economics, Imam Sadiq University

چکیده [English]

Iranian petroleum industry is in need of attracting investment and technology. This important issue is done through upstream contracts. In more than 100 years history of Iran’s oil, different sorts of contracts have been used. Compliance with Shariah is one of the most important criterions for using these contracts in Islamic Republic of Iran. Upstream contracts divide into two main branches naming service contracts and production sharing contracts. Commitments to outcome (bearing the risks of failing in exploration) and profit sharing (costs recovery and profit oil sharing) are the pillars of oil contracts and the main difference between service contracts and production sharing contracts is the way of compensation of operator which is in cash in service contracts and in kind in production sharing contracts. Conducting comparative analysis between oil contracts and some jurisprudential institutions we found that both service contracts and production sharing contracts are compliant with specific Ju'alah. Meanwhile, we have analyzed Buy-Back contracts (along with Long term crude oil sale agreement) and Iran Petroleum Contract.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imamiah Jurisprudence
  • Upstream Oil Contracts
  • Mine
  • Ju'alah
ابراهیمی، سیدنصرالله و محمد شیریجیان (1393)، «قراردادهای بالادستی نفت و گاز نظام جمهوری اسلامی ایران و تبیین دلالت‌های قانونی و الزامات قراردادهای جدید»، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، دوره 3، بهار10، بهار، صفحه 1-252.
امانی، مسعود (1389)، حقوق قراردادهای بین المللی نفت، تهران: دانشگاه امام صادق ().
امانی مسعود و محسن اسماعیلی (1391)، «مطالعه تطبیقی مالکیت نفت و گاز در نظام های ملی و حقوق بین­الملل»، حقوق تطبیقی (نامه مفید)، تابستان 1391، دوره 8 (18)، شماره 1 (91)، صص 26-3.
امین­زاده، الهام و پیمان آقابابایی دهکردی (1393)، «بررسی قرارداد مشارکت در تولید و مقایسه کارایی آن با بیع متقابل»، مجله حقوقی دادگستری، سال هفتاد و هشتم، شماره هشتاد وهفتم، پاییز، صص 29-7.
ایرانپور، فرهاد (1387)، «انواع قراردادهای نفتی؛ تحول قراردادهای نفتی از قراردادهای معاوضی به سوی قراردادهای مشارکتی»، فصلنامه حقوق، مجلی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 38، شماره2، تابستان‌، صص 38-25.
ایزدی­فرد، علی اکبر و حسین کاویار (1389)، «تأملی فقهی حقوقی در قرارداد بیع متقابل»، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره 54 ، بهار، صص 111 – 143.
بهرامی احمدی، حمید (1390)، حقوق تعهدات و قراردادها، تهران: دانشگاه امام صادق ().
رحیمی، فتح­اله و میرشهبیز شافع (1394)، «قرارداد بین‌المللی نفتی بیع متقابل و موقعیت آن در رویارویی با عقود اسلامی»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال دوم، شماره 1، صص 56-29.
شرکت ملی نفت ایران (1385)، نقد کارشناسی طرح پژوهشی بررسی الگوهای قراردادی مناسب برای تأمین مالی در بخش بالادستی نفت و گاز.
شیروی، عبدالحسین (1393)، حقوق نفت و گاز، تهران: میزان.
شیریجیان، محمد (1395)، تحلیل مقایسه‌ای سرمایه‌گذاری و تولید بهینه نفت در قراردادهای بیع متقابل و مشارکت در تولید مبتنی بر مبانی فقهی و روش‌های بهینه‌سازی، پایان نامه دکتری مدیریت قراردادهای بین­المللی نفت و گاز، به راهنمایی محمدمهدی عسکری، تهران: دانشگاه امام صادق ().
صابر، محمدرضا (1386)، «مطالعه تطبیقی ماهیت حقوقی قراردادهای بیع متقابل و جایگاه قانونی آن»، مجله حقوقی بین‌المللی، شماره 37، پاییز و زمستان، صص 243-295.
صحرانورد، اسداله (1382)، «تأملی بر بیع متقابل در قراردادهای نفتی ایران»، مجله پژوهش­های حقوقی شهر دانش، شماره 2، پاییز و زمستان.
قانون مدنی (1383)، به اهتمام سیدعباس حسینی نیک، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
قنواتی، جلیل و سید حسن وحدتی شبیری و ابراهیم عبدی پور (1379)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، زیر نظر دکتر محقق داماد، ج 1، تهران: سمت.
کاتوزیان، ناصر (1378)، حقوق مدنی: معاوضات معوق عقود تملیکی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1386)، نظریه عمومی تعهدات، تهران: میزان.
کاظمی نجف­آبادی، عباس (1393)، آشنایی با قراردادهای نفتی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش.
منظور، داود و مسعود امانی و روح­اله کهن­هوش نژاد (1394)، «بررسی جایگاه حقوقی قراردادهای مشارکت در تولید در قوانین نفت کشور»، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، دوره 4، شماره 15، تابستان 1394، صص 183-217.
میلانی زاده، علیرضا و لیلا دادگری (1386)، قراردادهای طرح و ساخت، تهران: میلان افزار.
حر عاملی، محمد بن حسن (بی‌تا)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج 12، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
امام خمینی، سید روح­اله (1390ق)، تحریر الوسیلة، نجف: مطبعة الآداب، ج 1.
ایروانی، محمدباقر (1426)، دروس تمهیدیّة فی الفقه الإستدلالی، قم: المرکز العالمی للدّراسات الإسلامیة، ج 2.
شیخ انصاری، مرتضی (1420)، کتاب المکاسب، قم: باقری، ج 6.
شهید اول، محمد بن مکى‌ (1417)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة،‌ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ج 3.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: داوری، ج 4 و 7.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (بی­تا)، مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام، قم: دار الهدى، ج 11.
علامه حلی، جمال الدین الحسن بن یوسف (بی­تا)، تذکرة الفقهاء، المکتبة الرضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، ج 2.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1409)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام، قم: استقلال، ج 4.
نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن (1404)، جواهر الکلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج26 و 35.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1437)، کتاب الشرکه، قم: موسسه الفقه و معارف اهل البیت ()،
Atwell, J. E. (1980), “Changing Relationships between Host Countries and International Petroleum Companies”, Houston Law Review, Vol. 17.
Bindemann, Kirsten (1999), “Production-Sharing Agreements: An Economic Analysis”, Oxford Institute for Energy Studies, October.
Blinn & others (1986), “International Petroleum Exploration & Exploitation Agreement”, Barrows Pub, USA, p. 71.
BP Statistical Review of World Energy, June 2014, bp.com/statisticalreview.
Mazeel, M. (2010), “Petroleum Fiscal Systems and Contracts”, Diplomica Verlag.
Mian, M. A. (2011), “Project Economics and Decision Analysis: Deterministic models”, PennWell Corp.; 2 editions.
Tavern, B (1996), “Co-operative Agreement in the Extractive Petroleum, Industry”, UK, Kluwer Law International Pub.
Tordo, Silvana, (2007), “Fiscal Systems for Hydrocarbons: Design Issues”, the World Bank.
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 20
اردیبهشت 1397
صفحه 77-99