بررسی تطبیقی مفهوم فقر در فقه امامیه و اقتصاد متعارف؛ معرفی مفهوم غنای کفافی در ادبیات فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه اقتصاد و بانکداری اسلامی دانشکده اقتصاد، دانشگاه خوارزمی

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه فردوسی مشهد

3 استادیار گروه اقتصاد، دانشگاه فردوسی مشهد

4 دانشجوی دکتری فقه و حقوق جزا، گروه حقوق، دانشگاه خوارزمی

چکیده

در اوایل دهه 1970و با بروز نابسامانی اجتماعی و اقتصادی جهان وخصوصاً در کشورهای درحال توسعه، توجه ویژه‌ای به موضوعات عدالت و فقر آغاز شد. فقر نمودی از توسعه‌نیافتگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که ثبات سیاسی، همبستگی اجتماعی و همچنینی سلامت جسمی و روحی ملت‌ها را تهدید می‌کند. در این پژوهش ابتدا رویکردهای درآمدی، قابلیتی، مشارکت اجتماعی و ترکیبی به فقر در اقتصاد متعارف تبیین شده‌اند و پس از اشاره به مشکلات تعریف فقر، با معرفی مفهوم غنای کفافی، تعریف مستخرج از ادبیات فقه امامیه ارائه شده است. شاخصه‌های غنای کفافی، تأمین هزینه‌های خود فرد و افراد واجب‌النفقه‌ی او، متناسب با شأن آنها در طول دوره یک ساله و با بهره‌گیری از درآمد بالفعل یا بالقوه (درآمد دائمی) است و در این مفهوم، سرمایه تجارت و کسب‌وکار نیز در دامنه دارایی­های فقرزدا قرار نمی‌گیرد. بدین معنا غنای کفافی یک مفهوم چندبعدی، هماهنگ و جامع است که ابهامات رایج در تعریف فقر در آن وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Poverty in Imami Jurisprudence and Conventional Economics; Introduction of the Concept of "Ghenaye Kafafi" in Imami Jurisprudence Literature

نویسندگان [English]

  • mahdi Ghaemi asl 1
  • Abbas Ali Soltani 2
  • Sayyed Mahdi Mostafavi 3
  • Ali Zebajadi Moshfegh 4

1 Assistant Professor, Department of Economics and Islamic Banking Faculty of Economics, Kharizmi University

2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Law, Ferdowsi University of Mashhad

3 Assistant Professor, Department of Economics, Ferdowsi University of Mashhad,

4 PhD. Student in Law and Criminal Justice, Rights Group, Kharizmi University

چکیده [English]

In the early 1970s, and with the development of social and economic chaos in the world and especially in the developing countries of, began to pay special attention to issues of justice and poverty. Poverty is Manifestation of economic, social and cultural underdevelopment which is a threat to Political stability, social cohesion, as well as physical and mental health of nations. In this study, at first the income, capabilities, social participation combinational approaches to poverty has been explained based on the conventional economics and after pointing out the problems of poverty definition, by introducing the concept of "Ghenaye Kafafi", its Imami Jurisprudence extracted definition is presented. Indicators of "Ghenaye Kafafi", meeting costs to the individual and his family, proportionate to their dignity during a year with current or potential income (permanent income) and in this concept Trade and business capital aren’t in the range of Desensitizer poverty assets. According to these characteristics, "Ghenaye Kafafi" is a multidimensional, harmonic and comprehensive concept that there are no current ambiguities in its definition

کلیدواژه‌ها [English]

  • Poverty
  • Imami Jurisprudence
  • Ghenaye Kafafi
ابن ادریس، محمد بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن بابویه، محمد بن على (1385)، علل الشرائع، چاپ اول، قم: کتاب فروشى داوری.
ابن بابویه، محمد بن على (1413ق)؛ من لا یحضرة الفقیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن حمزه، محمد بن على (1408ق)، الوسیلة إلى نیل الفضیلة، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى(ره).
ابن زهره، حمزه بن على (1417ق)، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
استرآبادى، محمد بن على (1394ق)، آیات الأحکام فی تفسیر کلام الملک العلام؛ تهران: معراجی.
ابوالصلاح حلبى، تقى بن نجم (1403ق)، الکافی فی الفقة؛ اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین(ع).
بحرانی، یوسف بن احمد (1405)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
پ‍‍ژویان، جمشید (1375)، «فقر، خط فقر و کاهش فقر»، برنامه و بودجه، شماره 2،
صص 5-24.
تبریزی، جواد (1427ق)، المسائل المنتخبة؛ قم: دار الصدیقة الشهیدة سلام الله علیها.
حسینی سیستانى، على (1417ق)، منهاج الصالحین، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى.
حلبی، على بن حسن (1414ق)، إشارة السبق إلى معرفة الحق، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
خوئى، ابو القاسم (1410)، منهاج الصالحین؛ قم: مدینة العلم.
دلشادتهرانی، مصطفی (1390)، ترازحیات، تهران: دریا.
روحانى، محمدصادق (1412ق)، فقة الصادق(ع)، قم: دار الکتاب مدرسه امام صادق(ع).
سبزوارى، محمدباقر (1423ق)،کفایة الأحکام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
سلاردیلمى، حمزة بن عبدالعزیز (1404ق)، المراسم العلویة و الأحکام النبویة، قم: منشورات الحرمین.
صدر، محمدباقر (بی‌نا 1375)، بررسی‌هایی درباره مکتب اقتصادی اسلام، مترجم: عبدالعلی اسپهبدی، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طباطبایى، على بن محمدعلی (1418ق)، ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
طرابلسى، ابن براج و عبدالعزیز قاضى (1406ق)، المهذب (لابن البراج)، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طوسى، محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طوسى، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقة الإمامیة؛ تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عاملى حر، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
عاملى حر، محمد بن حسن (1412ق)، هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة، مشهد: مجمع
البحوث الإسلامیة.
عسکری، محمدمهدی و حسین غفورزاده آرانی (1393)، «تحلیل مقایسه‌ای شاخص
فقر چندبعدی در اسلام و اقتصاد متعارف»، مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره 12،
صص 53-82.
عصاری، عباس و عاطفه مزینانی «روش‌ها و شاخص‌های اندازه‌گیری فقر و رفاه اقتصادی»، نشریه راهبرد توسعه، شماره 27، صص 76-101.
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
غفورزاده آرانی، حسین (1391)، «تحلیل مقایسه‌ای مؤلفه‌های الگوی اندازه‌گیری خط فقر بر مبنای شریعت اسلام و اقتصاد متعارف»، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
فاضل لنکرانى، محمد (1422ق)، الأحکام الواضحة، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع).
فیض کاشانی، ملا محسن (بی‌ تا)، مفاتیح الشرائع؛ قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى(ره).
فیض کاشانی، ملا محسن (1406)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على(ع).
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مشکینى اردبیلی، على (بی تا)، مصطلحات الفقة، قم: بی نا.
مرعشى، شهاب‌الدین (1406)، منهاج المؤمنین، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى(ره).
محقق حلّى، جعفر بن حسن (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق حلّى، جعفر بن حسن (1418ق)، المختصر النافع فی فقة الإمامیة؛ قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
مغنیه، محمدجواد (1421ق) -الف، فقه الإمام الصادق(ع)، قم: مؤسسه انصاریان.
مغنیه، محمدجواد (1421ق) -ب، الفقه على المذاهب الخمسة، بیروت: دار التیار الجدید
(دار الجواد).
مفید، محمد بن محمد (1413ق)، المقنعة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
موسوی خمینى، سید روح‌الله (1410ق)، زبدة الأحکام، چاپ اول، تهران، سازمان
تبلیغات اسلامى.
موسوی خمینى، سید روح‌الله (1425ق)، تحریر الوسیلة، مترجم: علی اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
موسوی، عبدالأعلى (1413ق)، مهذّب الأحکام، قم: مؤسسه المنار.
موسوى عاملى، محمد بن على (1411ق)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، لبنان: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
نجف‌آبادى، حسین على منتظرى (1409ق)، کتاب الزکاة (للمنتظری)، قم: مرکز جهانى
مطالعات اسلامى.
نجفی، محمدحسن (1404ق)؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء
التراث العربی.
نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی (1415ق)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
نمازی، حسین (1387)، نظام‌های اقتصادی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
همدانى، آقارضا (1416ق)، مصباح الفقیه، قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة
النشر الإسلامی.
یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم (1419ق)، العروة الوثقى (المحشّى)، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
Steven N. D & Lawrence E. B. (2008), The New Palgrave Dictionary of Economics.