یکی از مسائلی که در فقه جایگاه مهم و البته مبهم دارد، مسئله «شأن» است. این مسئله به دلایلی از جمله قرابت مفهومی بسیار با عرف چندان مورد بررسی قرار نگرفته است. مسئله «شأن» با توجه به کاربرد گسترده‌ای که در مسائل فقهی به ویژه خمس، نفقه، زکات، حج و دیون دارد می‌تواند یکی از مهمترین و تعیین‌کننده‌ترین عوامل در استخراج الگوی مصرف و هزینه‌کرد انسان مسلمان باشد. همچنین نظریه مصرف تظاهری که نخستین بار توسط جان را مطرح و توسط وبلن نظریه‌پردازی شد با مفهوم شأن که روی دیگر آن موقعیت اجتماعی و اعتبار فرد می‌باشد، ارتباط تنگاتنگ دارد. از اینرو مقاله درصددگویی به این سؤال است که چه ارتباطی بین این دو نظریه که یکی در ادبیات فقهی اقتصاد اسلامی و دیگری در نظریات اقتصاد متعارف مطرح است تا با بررسی نقاط قوت و ضعف هر یک به الگوی روشن‌تر و کارآمدتری از مصرف اسلامی نائل شویم. این تحقیق با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی و با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی هر یک از این دو دیدگاه و مقایسه آنها پرداخته و از آنجا که بصورت اکتشافی به دنبال رسیدن به پاسخ مسئله تحقیق است فرضیه‌ای برای آن وجود ندارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد مصرف متظاهرانه با وجود دارابودن نقاط مثبتی چون تسریع رشد اقتصادی و بیان منزلت اجتماعی فرد، دارای آثار سوء اقتصادی، اجتماعی و حتی روانی می‌باشد که سبب مصرف‌گرایی شدید در جوامع غربی شده است. اما مصرف منطبق بر شأن در اقتصاد اسلامی نه تنها نقاط مثبت مصرف متظاهرانه را داراست بلکه دارای نقاط مثبت بیشتری همچون کاهش شکاف طبقاتی بوده و فاقد نقاط ضعف و آثار مخرب مصرف متظاهرانه می‌باشد؛ بنابراین الگوی بهینه‌ای برای مصرف فرد مسلمان می‌باشد.
A Comparative Analysis of The Concept of "Status" in A Muslim Consumption Pattern and The Conspicuous Consumption Theory
نویسندگان [English]
Ahman Sahbani
1
Ali Akbar Karimi
2
چکیده [English]
One of the issues with an important but vague place in jurisprudence is the matter of "Shaan" (status). For many reasons, among them the conceptual propinquity with custom and customary issues, it has been neglected. ‘Shaan’, regarding its widespread usage in juridical issues particularly in Khoms, Nafaqe, Zakat, Hajj and Doyon, can be one of the most significant and determinant factors in inferring the Muslim (Islamic) pattern of consumption. The main question of this paper is that which are relations between theory of "Shaan" theory of conspicuous consumption, the first menthioned by John Rae and theorised by Veblen. The methodology of this paper is based on librariyal studies and with Descriptive analytical approach.
Research findings show that despite that conspicuous consumption has positives such as acceleration of economic growth and explanation of social status but has adverse effects on economic, social and psychological, which causes excessive consumerism in Western societies. But the consumption in accordance with Shaan in Islamic economics has not only the positives of conspicuous consumption but also has more positive points such as reducing the class gap and no weaknesses and the potential harmful effects of this. So it is the optimal pattern of consumption of a Muslim.
قرآن کریم. قرآن کریم. ابن منظور، ابوالفضل (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر، چاپ سوم، ج13. آزاد ارمکی، تقی (1386)، جامعه‌شناسی خانواده ایرانی، تهران، سمت، چاپ اول. اسمیت، آدام (1357)، ثروت ملل، ترجمه دکتر سیروس ابراهیم‌نژاد، تهران، پیام، چاپ اول. باقری تودشکی، مجتبی (1388)، «الگوی مصرف بر مبنای ارزش‌های اسلامی»، اقتصاد اسلامی، شماره34. باکاک، رابرت (1381)، مصرف، ترجمه خسرو صبری، تهران، شیرازه، چاپ اول. بحرانى، آل‌عصفور (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ج12 و 25. بروجردى، آقا حسین طباطبایى (1380ق)، زبدة المقال فی خمس الرسول و الآل، قم، چاپخانه علمیه، چاپ اول. بغدادى، مفید (1413ق)، المقنعة، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید رحمة الله علیه، چاپ اول. بهجت، محمدتقى (1428ق)، استفتاءات، قم، دفتر حضرت آیت‌الله بهجت، چاپ اول، ج3 و 4. تبریزى سبحانى، جعفر (1420ق)، الخمس فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول. جمعی از نویسندگان واحد تحقیقات تجارت اسلامی (1368)، نظری اجمالی بر اصول و مبانی مصرف در اسلام، بی‌جا، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی. حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، چاپ اول، ج1. حسینى شیرازى، سیدمحمد (بی‌تا)، مناسک الحج، بی‌جا. حلّى، ابن ادریس (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ج2. حلّى، حسن بن یوسف (بی‌تا)، تذکرة الفقهاء، قم،مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول. حلّى، نجم الدین (1407ق)، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سید الشهداء، چاپ اول، ج1. خامنه‌اى، سید على (1424ق)، أجوبة الاستفتاءات، قم، دفتر معظم له، چاپ اول. خمینى، سید روح‌الله موسوى (1425ق)، تحریر الوسیلة، ترجمه علی اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ 21، ج2 و 3. خویى، سید ابوالقاسم (1416ق)، صراط النجاة (المحشّى للخوئی)، قم، مکتب نشر المنتخب، چاپ اول، ج1. دادگر، یدالله و مجتبی باقری (1386)، «مطالعه تطبیقی حد فقر شریعت»، اقتصاد اسلامی، شماره 25. صدر، سیدمحمدباقر (1359)، طرح گسترده اقتصاد اسلامی، تهران، بدر. طریحى، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشى مرتضوى، چاپ سوم، ج6. طوسى، ابو جعفر (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، ج2. عابدینی، احمد (1378)، «امام خمینی، ساده زیستی و مسأله شأن»، فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی)، شماره 21و22، صص 265-354. عاملى، محمد بن مکى (1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم. فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوم، ج6 قرشى، سید على‌اکبر (1412ق)، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ج4. کابلى، محمداسحاق فیَّاض (بی‌تا)، تعالیق مبسوطة على العروة الوثقى، قم، محلاتى، چاپ اول، ج7. کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ج6. مجلسی دوم، محمدباقر (1410ق)، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول. محمدی ری‌شهری، محمد (1388)، الگوی مصرف از نگاه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، چاپ دوم. مصطفوى، حسن (1402ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، چاپ اول، ج6. مطهری، مرتضی (1385)، بیست گفتار، تهران، صدرا، چاپ 24. میرمعزی، سیدحسین (1388)، اصلاح الگوی مصرف، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول. موسایی، میثم (1381)، «التزام و اعتقاد مردم به رفتارهای اقتصادی توصیه شده در اسلام»، اطلاع‌رسانی و کتابداری، نمایه پژوهش، شماره 23و24. نجفى، محمدحسن (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج15، 16، 25، 26، 28، 29 و 31. نجفى، هادى بن عباس (1423ق)، هدى المتقین إلى شریعة سید المرسلین، نجف اشرف، مؤسسه کاشف الغطاء، چاپ اول. نورى، میرزاحسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، چاپ اول. همو (1424ق)، الزکاة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ج2. همو (1428ق)، مناسک الحج و أحکام العمرة، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول. همو (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ج2. همو (1426ق)، توضیح المسائل، بی‌جا، چاپ اول. همو (1424ق)، توضیح المسائل (محشّى)، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ هشتم، ج2. همو (1404ق)، زبدة الأحکام، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، چاپ اول. یزدى، سید محمدکاظم طباطبایى (1409ق)، العروة الوثقى، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ج2. Andler, Jerry (1984), "The Year of فhe Yuppie" Newsweek, December 31, pp. 14-34. Belk, Russell W (1988), "Possessions and فhe Extended Self" Vol. 15, pp. 139-167. Chaudhuri, Himadri Roy, Majumdar, Sitanath (2006), "Of Diamonds and Desires: Understanding Conspicuous Consumption From a Contemporary Marketing Perspective", Academy of Marketing Science Review, Volume, no. 11. Converse, Paul D. (1959), Fitly Years of Marketing in Retrospect, Austin: Bureau of Business Research, University of Texas. Duesenberry, James S. (1967), Income, Savings, and the Theory of Consumer Behavior, NewYork: Oxford University Press. Durlauf, Steven N. Blume, Lawrence E. (2008), The New Palgrave Dictionary of Economics, Palgrave Macmilan, NewYork, Second Edition, Volume2. Galbraith, John Kenneth (1984), The Affluent Society, Boston: Houghton Mifflin Company. Goffman, Erving (1952), "Symbols of Class Status", The British Journal of Sociology, Vol. 2, pp. 294-304. Id. (2005), John Rae and Conspicuous Consumption, In Hamouda, O.F. Lee, C. and Mair, D. The Economics of John Rae, London and NewYork, Routledge, pp. 95-107. Id. (1978; original 1867), Capital: A Critique of Political Economy, Vol, Harmondsworth, England: Penguin. Levy, Sidney J. (1959), "Symbols For Sale", Harvard Business Review, Vol. 37, pp. 117-124. Mason, Roger S. (1981), "Conspicuous Consumption: A Study of Exceptional Consumer Behavior", NewYork: St. Martin's Press. Marshall, Alfred (1964; original 1890), Principles of Economics, 8th Edition, London: Macmillan Company. Marx, Karl (1964; original 1848), Communist Mandesto, NowYork: Washington Square Press. McCracken, Grant (1987), "The History of Consumption: A Literature Review and Consumer Guide", Journal of Consumer Policy, Vol. 10, pp. 139-166. Page, Christine (1992), A History of Conspicuous Consumption, In SV - Meaning, Measure, and Morality of Materialism, Eds. Floyd W. Rudmin and Marsha Richins, Provo, UT: Association for Consumer Research, pp. 82-87. Sartre, Joan-Paul (1956), Being and Nothingness: An Essay on Phenomenological Ontology, NowYork: Philosophical Library. Solomon, Michael R (1983), "The Role of Products as Social Stimuli: A Symbolic Interactionism Perspective", Joumal of Consumer Research, Vol. 10, pp. 319-329. Stanfield, Ron J. and Jacqueline B. Stanfield (1980), "Consumption in Contemporary Capitalism: The Backward Art of Living", Journal of Economic Issues, Vol. 14, pp. 437-451. Toynbee, Arnold (1973), Toynbee Speaks to About Advertising, Advertising Age, Vol. 4, pp. 194,197. Rae, John (1905; Original 1834), The Sociological Theory of Capital, London, Macmillan Company. Veblen, Thorstein (1912), The Theory of the Leisure Class, NowYork: Macmillan Company.
شعبانی, احمد, & کریمی, علی‌اکبر. (1394). بررسی مقایسه‌ای مفهوم شأن در الگوی مصرف فرد مسلمان و نظریه مصرف متظاهرانه. مطالعات اقتصاد اسلامی, 7(2), 107-154. doi: 10.30497/ies.2015.1619
MLA
احمد شعبانی; علی‌اکبر کریمی. "بررسی مقایسه‌ای مفهوم شأن در الگوی مصرف فرد مسلمان و نظریه مصرف متظاهرانه". مطالعات اقتصاد اسلامی, 7, 2, 1394, 107-154. doi: 10.30497/ies.2015.1619
HARVARD
شعبانی, احمد, کریمی, علی‌اکبر. (1394). 'بررسی مقایسه‌ای مفهوم شأن در الگوی مصرف فرد مسلمان و نظریه مصرف متظاهرانه', مطالعات اقتصاد اسلامی, 7(2), pp. 107-154. doi: 10.30497/ies.2015.1619
VANCOUVER
شعبانی, احمد, کریمی, علی‌اکبر. بررسی مقایسه‌ای مفهوم شأن در الگوی مصرف فرد مسلمان و نظریه مصرف متظاهرانه. مطالعات اقتصاد اسلامی, 1394; 7(2): 107-154. doi: 10.30497/ies.2015.1619
مطالعات اقتصاد اسلامی
)