مطالعات اقتصاد اسلامی

بررسی تطبیقی مکتب اقتصادی اسلام (از منظر شهید صدر) و مکتب اقتصاد سرمایه‌داری (از منظر نئوکلاسیکی و مارکسی) در چارچوب علل اربعه؛ جامعیت در تحلیل، کارآمد در تحقق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر و دانشجوی مقطع دکتری مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران: ایران.

2 استادیار گروه اقتصاد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه اقتصاد دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، کهگیلویه و بویراحمد، ایران.

3 استادیار گروه مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، گروه مدیریت مالی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.

10.30497/ies.2024.245991.2214

چکیده

ارائه‌ی تصویری کامل از اقتصاد اسلامی به عنوان یک مکتب در تحلیل و تحقق یکی از دغدغه‌های دیرینِ اقتصاددانان مسلمان است. در ارائه این تصویر، ناگزیر از تطبیق با نظام اقتصادی حاکم هستیم، پس سؤال اول در این امر عبارت است از اینکه گلوگاه اصلی در بررسی تطبیقی میان دو مکتب اقتصاد اسلامی و اقتصاد سرمایه‌داری کجاست؟ در این پژوهش با بررسی نظام حکمرانی این دو مکتب، بر دوگان پایه‌ای «منفعت فردی و اجتماعی» تکیه شده و با تمرکز بر این دوگانه، بتوان جامعیت این دو مکتب را تحلیل نمود. این دوگان اصیل باید در یک چارچوب تحلیلی، بسط و تفصیل داده شود تا مختصاتِ تحلیلی آن دو مکتب تعیین شود. به طور مشخص، از چارچوب «علل اربعه» بهره گرفته شده و جامع‌نگری به منفعت فردی و اجتماعی از منظر هر یک از مکاتب اقتصاد اسلامی و سرمایه‌داری رصد می‌شود. علاوه بر اینکه جامعیت هر کدام از مکاتب در تحلیل بررسی می‌شود، کیفیت تحقق آن‌ها نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. بدین صورت که هر کدام از مکاتب در پاسخ به نیازهای واقعی اجتماع تا چه حدی توفیق داشته‌اند و از این رهگذر، کارآمدی هر یک ارزیابی می‌شود. در نتیجه‌ی این تحقیق، اثبات می‌شود که تنها دین اسلام، قادر به ارائه‌ی مکتبی است که در تحلیل خود، «جامعنگر» بوده و در تحقق نیز «کارآمدی» لازم را برای راهبری واقعیِ اجتماع داراست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A comparative study of the economic school of Islam (from the perspective of Martyr Sadr) and capitalism (from the neoclassical and Marxist perspective) in the framework of four causes; Comprehensive in analysis, efficient in realization

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rahimi 1
  • Sayyed Aqil Hoseiny 2
  • Hosseyn Hasanzadeh 3

1 M.A. in Islamic Studies and Management, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

2 Assistant Professor, Department of Economics, Faculty of Literature and Humanities, Yasouj University, Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad, Iran.

3 Assistant Professor, Department of Finance, Faculty of Islamic Studies and Management, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Presenting a complete picture of Islamic economics as a school in analysis and realization is one of the long-standing concerns of Muslim economists. In this presenting, we are bound to adapt to the prevailing economic system, so the first question in this matter is where is the main bottleneck in the comparative study between the two schools of Islamic economics and capitalist economics? In this research, by examining the governance system of these two schools, the basic dichotomy of "individual and social benefit" is relied upon and by focusing on this dichotomy, it is possible to analyze the comprehensiveness of these two schools. These original dualities should be expanded and detailed in an analytical framework to determine the analytical coordinates of those two schools. In particular, the framework of "four causes" is used and a comprehensive approach to individual and social benefit is observed from the perspective of each of the schools of Islamic economics and capitalism. In addition to the fact that the comprehensiveness of each school is examined in the analysis, the quality of their realization is also evaluated. In this way, to what extent each of the schools has been successful in responding to the real needs of the community, and from this point of view, the efficiency of each is evaluated. As a result of this research, it is proved that only Islam is able to present a school that is "comprehensive" in its analysis and has the necessary "efficiency" for the real leadership of society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Capitalist Economy
  • Economic School of Islam
  • Individual Benefits
  • Social Benefits
  • Four Causes
جوادی آملی، عبدالله، مصطفی پور، محمدرضا (1390). دین‌شناسی. انتشارات اسراء.
حائری، سیدکاظم (1380). اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه‌الله، اقتصاد اسلامی، سال اول، ش 1.
شریعتی سبزواری، محمد باقر (1387). تحریری بر اصول فلسفه و روش رئلیسم. موسسه بوستان کتاب.
صدر، محمدباقر (1392). اقتصاد ما. (ترجمه سید محمدمهدی برهانی). انتشارات دارالصدر.
صدر، محمدباقر (1393 الف). بارقه‌ها. (ترجمه سید امید موذنی). انتشارات دارالصدر.
صدر، محمدباقر (1393 ب). فلسفه ما،  قم: انتشارات دار الصدر.
صدر، محمدباقر (1394). اسلام راهبر زندگی / مکتب اسلام / رسالت ما. (ترجمه مهدی زندیه). انتشارات دارالصدر.
صدر، محمدباقر (1395). پژوهش‌های قرآنی،  قم: انتشارات دار الصدر.
طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۸۷). اصول فلسفه رئالیسم، موسسه بوستان کتاب.
طباطبایی، علامه سید محمدحسین (1360). تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
طباطبایی، علامه سید محمدحسین (1371). ال‍م‍ی‍زان فی التفسیر القرآن، قم: انتشارات اسماعیلیان.
طباطبایی، علامه سید محمدحسین (۱۳۸۲). ت‍رج‍م‍ه ت‍ف‍س‍ی‍رال‍م‍ی‍زان (ترجمه‌ی سید م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر م‍وس‍وی‌ه‍م‍دان‍ی)، دفتر انتشارات اسلامی.
کوچک‌زاده، میثم (1395). بررسی تطبیقی مکتب اقتصاد اسلامی و اقتصاد سرمایه‌داری (کلاسیک)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، ش 1.صص 41-59.
مطهری، مرتضی (۱۳۷۷). اصول فلسفه و روش رئالیسم. صدرا.
مکیان، سید نظام الدین، ناصری، شهناز (1394). بررسی تطبیقی اهداف اقتصادی مکتب اقتصاد اسلامی و اقتصاد سرمایه داری، فصلنامه اقتصاد بانکداری اسلامی، سال سوم، ش 8. صص 7-28.
موسویان، سیدامیرعلی (1402). ارسطو، نظریه علل یا نظریه تبیین‌های چهارگانه؟، حکمت و فلسفه، ش 73، ص 187-210.
میرمعزّی، سیدحسین ( 1385). نقد و بررسی دیدگاه شهید صدر (ره) درباره هویت اقتصاد اسلامی، اقتصاد اسلامی، سال ششم.
هایدگر، مارتین (1373). پرسش از تکنولوژی، ترجمه شاپور اعتماد، مجله ارغنون، شماره 1، صص 1 تا 30.
یوسفی، محمدرضا (1379). بررسی روش آیت الله شهید صدر در کشف مکتب اقتصادی اسلام، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، ش 11 و 12.
Baudrillard, J. (1983) For a Critique of the Political Economy of the Sign. St Louis, MO: Telos Press.
Debreu, G. (1959). Theory of value: An axiomatic analysis of economic equilibrium. Yale University Press.
Haeri, S. K. (2001). Islamic economics and the method of its discovery from the perspective of Martyr Sadr (May Allah have mercy on him). Islamic Economics, 1(1).
Hausman, D., & McPherson, M. (2016). Economic analysis, moral philosophy, and public policy (D. Satz, Ed.). Cambridge University Press.
Heidegger, M. (1994). The question concerning technology (Trans. S. Etemad). Arghavan Journal, (1), 1–30.
Hicks, J. R. (1939). The foundations of welfare economics.
Jawadi Amoli, A., & Mostafapour, M. R. (2011). Understanding religion. Esra Publications.
Kincaid, H. (1995), The Empirical Presuppositions of Metaphysical Explanation in Economics, The Monist, vol. 78, no. 3.
Kuchakzadeh, M. (2016). Comparative analysis of Islamic economic school and capitalist economics (classical). Humanities and Cultural Studies Research Institute, 3(1), 41–59.
Lash, S. (2007). Capitalism and metaphysics. Theory, culture & society, 24(5), 1-26.
Makiyan, S. N., & Naseri, S. (2015). Comparative analysis of economic goals of Islamic economics and capitalist economics. Islamic Banking and Economics Quarterly, 3(8), 7–28.
Marx, K. (1859). A contribution to the critique of political economy (Repr). Nabu Press.
Marx, K. (1867). Capital (B. Fowkes, Trans.; Vol. 1). Penguin.
Mirma’zi, S. H. (2006). Critique of Martyr Sadr’s view on the identity of Islamic economics. Islamic Economics, 6.
Motahhari, M. (1998). Principles of philosophy and the method of realism. Sadra Publications.
Mousavian, S. A. (2023). Aristotle: Theory of causes or the theory of four explanations? Hekmat va Falsafeh, (73), 187–210.
Osborne, P. (1995) The Politics of Time. London: Verso.
Rosenberg, A. (1995), The Metaphysics of Macroeconomics, The Monist, vol. 78, no.
Sadr, M. B. (2013). Our economics (Trans. S. M. Barahani). Dar Al-Sadr Publications.
Sadr, M. B. (2014a). Glimmers (Trans. S. O. Mozani). Dar Al-Sadr Publications.
Sadr, M. B. (2014b). Our philosophy. Qom: Dar Al-Sadr Publications.
Sadr, M. B. (2015). Islam: The leader of life / The school of Islam / Our message (Trans. M. Zandieh). Dar Al-Sadr Publications.
Sadr, M. B. (2016). Quranic studies. Qom: Dar Al-Sadr Publications.
Schumpeter, J. A. (2021). The theory of economic development (R. Swedberg, Ed.). Routledge.
Simmel, G. (2011). The philosophy of money (D. Frisby, T. Bottomore, & C. Lemert, Eds.). Routledge.
Swedberg, R. (2006). Social entrepreneurship: The view of the young Schumpeter (Vol. 3). Edward Elgar Publishing.
Tabatabai, S. M. H. (1981). Al-Bayan fi al-Muwafiqa bayn al-Hadith wa al-Quran. Beirut: Dar Al-Ta'aruf Publications.
Tabatabai, S. M. H. (1992). Al-Mizan fi Tafsir al-Quran. Qom: Esmailian Publications.
Tabatabai, S. M. H. (2003). Al-Mizan: Commentary on the Quran (Trans. S. M. Mousavi Hamadani). Islamic Publishing Office.
Tabatabai, S. M. H. (2008). Principles of realism philosophy. Bustan-e-Ketab Institute.
Yousafi, M. R. (2000). Analysis of Martyr Sadr’s method in discovering the Islamic economic school. Imam Sadegh University Research Journal, (11 & 12).
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 30
بهمن 1403
صفحه 597-630