مطالعات اقتصاد اسلامی

امکان‌سنجی مالی، فقهی و مقرراتی پیاده‌سازی صندوق سرمایه‌گذاری ترکیبی وقف-نیکوکاری در بازار سرمایه جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه مدیریت مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری مهندسی مالی، دانشگاه آزاد تهران مرکز، تهران، ایران.

3 دانشجوی دکتری مهندسی مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.

10.30497/ies.2024.246090.2218

چکیده

یکی از موضوعات قابل‌توجه در بازار سرمایه اسلامی طراحی ابزارها و نهادهای مالی اسلامی با هدف تأمین مالی طرح‌های خیرخواهانه و عا‌م‌المنفعه است. صندوق وقف از جمله نهادهای مالی اسلامی غیرانتفاعی است که در کشورهای اسلامی بدان توجه ویژه شده است. این صندوق‌ها نقش مهمی در توسعه اقتصادی، رفاه اجتماعی و رشد پایدار کشورها دارند. در بازار سرمایه جمهوری اسلامی ایران با وجود تصویب صندوق وقف در کمیته تخصصی-فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، تا کنون به مرحله اجرا نرسیده است. مسئله اصلی پژوهش حاضر ارائه یک الگوی عملیاتی و قابل‌اجرا برای صندوق وقف و ترکیب آن با صندوق نیکوکاری است. پژوهش حاضر یک پژوهش کیفی است که از منظر هدف کاربردی و از منظر نحوه گردآوری داده‌ها، توصیفی-تحلیلی محسوب می‌شود. در این پژوهش، ابتدا یک الگوی مفهومی برای صندوق سرمایه‌گذاری ترکیبی وقف-نیکوکاری ارائه شده، سپس، به روش توصیفی-تحلیلی، امکان پیاده‌سازی این صندوق از سه منظر مالی، فقهی و مقرراتی مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌گیرد.

پژوهش حاضر یک پژوهش کیفی است که از منظر هدف کاربردی و از منظر نحوه گردآوری داده‌ها، توصیفی-تحلیلی محسوب می‌شود. در این پژوهش، ابتدا یک الگوی مفهومی برای صندوق سرمایه‌گذاری ترکیبی وقف-نیکوکاری ارائه شده، سپس، به روش توصیفی-تحلیلی، امکان پیاده‌سازی این صندوق از سه منظر مالی، فقهی و مقرراتی مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Financial, Jurisprudential and Regulatory Feasibility of Implementing the Waqf-Charity Combined Investment Fund in the Capital Market of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Mohammad Tohidi 1
  • Mohammad Nasri 2
  • Amirhosein Shojaei Zarghani 3

1 Associate Professor, Department of Financial Management, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

2 Ph.D. Student, Department of Financial Engineering, Islamic Azad University, Branch Center, Tehran, Iran.

3 Ph.D. Student, Department of Financial Engineering, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

One of the significant topics in the Islamic capital market is the design of Islamic financial instruments and institutions to finance charitable and public benefit projects. Waqf Fund is one of the non-profit Islamic financial institutions that has received special attention in Islamic countries. These funds play an important role in economic development, social welfare, and sustainable growth of countries. In Iran's capital market, despite the approval of the waqf fund by the Shariah Board of the Securities and Exchange Organization, it has not yet been implemented. The main problem of the current research is to provide an operational and applicable model for the endowment fund by combining it with the waqf fund in the capital market of Iran. The current research is qualitative research that is applied from the point of view of the goal and descriptive-analytical from the point of view of data collection. In this research, first, a conceptual model for a combined waqf-charity investment fund is presented, and then, using a descriptive-analytical method, the possibility of implementation This type of fund is evaluated and analyzed from three financial, jurisprudential, and regulatory perspectives.

The current research is qualitative research that is applied from the point of view of the goal and descriptive-analytical from the point of view of data collection. In this research, first, a conceptual model for a combined waqf-charity investment fund is presented, and then, using a descriptive-analytical method, the possibility of implementation This type of fund is evaluated and analyzed from three financial, jurisprudential, and regulatory perspectives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • waqf fund
  • charity fund
  • waqf of stock
  • waqf of money
  • capital market
  • افسای، اکرم. (1399). واکاوی صندوق‌های وقفی و نیکوکاری در دانشگاه‌های جهان. ششمین کنفرانس بین‌المللی علوم مدیریت و حسابداری. تهران.
  • افشار، محمد. (1395). روش‌های پژوهش کیفی و آمیخته. تهران: انتشارات دانشگاه.
  • الخویی، أبوالقاسم. (۱۴۱0 هـ.ق). منهاج الصالحین. انتشارات مدینه العلم، قم، ج ۲.
  • الشهید الثانی، زین الدین. (۱۴۰۳ هـ.ق). الروضه البهیه. دار إحیاء التراث العربی، بیروت، الطبعه الثانیه.
  • الطباطبایی، محمد. (1242 هـ.ق) المناهل. مؤسسه آل البیت، قم.
  • الطوسی، محمد ‌بن ‌الحسن. (1270 هـ.ق) المبسوط. نشر المکتبه المرتضویه، ج ۳.
  • ایروانی، محمدجواد و استاد، ایمان. (1397). معرفی صندوق‌های وقفی در مسیر تجمیع سرمایه و مشارکت‌های مردمی در فعالیت‌های اقتصادی. دومین همایش ملی خیر ماندگار، تهران.
  • بختیاران، احمدرضا و سجادی، سیدمحسن. (1401). برآورد ظرفیت تامین مالی شهرداری با بهره‌گیری از بخش سوم اقتصاد با انتشار اوراق وقف (مطالعه موردی: شهر قم). جستارهای اقتصادی ایران، سال 19، شماره 38، 239-266.
  • جهانگیر، منصور. (1383). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قانون مدنی. تهران، انتشارات آگاه.
  • چیزاکچا، مزاد. (1383). اوقاف در تاریخ و آثار آن در اقتصاد نوین اسلامی (2). مترجم: کسایی، سیدعلی. وقف میراث جاویدان. سال 12، شماره 45: 112-125.
  • حائری، محمدحسن و عباسی، طیبه. (1386). بررسی فقهی وقف پول. مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان. سال 6 شماره 19: 77-92.
  • حریری، نجلا. (1394). فوکوس گروه به مثابه پژوهش کیفی. فصلنامه نقد کتاب اطلاع‌رسانی و ارتباطات. سال 2، شماره 7 و 8.
  • حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. تذکره‌الفقها. جلد۱.
  • رضایی، فاطمه. (1398). روش‌های پژوهش کیفی. تهران: انتشارات دانشگاه.
  • سروش، ابوذر. (1390). ارائه مدل تفصیلی انتشار اوراق وقف در ایران. مجله تحقیقات مالی اسلامی، سال 1، شماره 1، 151-171.
  • سعادت فر، جواد. (1385). امکان‌سنجی فقهی وقف پول. وقف، میراث جاویدان. سال 14، شماره ۵۴، ۱۹-۴۸.
  • سیدخاموشی، سیدمهدی. (1401). واکاوی جواز شرعی وقف پول. پژوهشنامه قرآن و حدیث. شماره 30: 165-184.
  • صدری، سیدمحمد و هندی‌زاده، حکیمه‌السادات. (1393). وقف ارزش‌های مالی اعتباری. پژوهش‌های فقهی. سال 10، شماره 3: 515-548.
  • طاهری، علی. (1397). اصول و مبانی تحقیق در علوم انسانی. تهران: نشر سمت.
  • فهیمی، حمید و علیقلی پور، عارف. (1395). طراحی صندوق نیکوکاری مردم‌نهاد، با بکارگیری روش تامین مالی جمعی. اولین همایش ملی خیرماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران).
  • قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
  • عظیم زاده اردبیلی، فائزه و عظیم زاده اردبیلی، محمدمنصور. (1395). نقش وقف و امورخیریه و داوطلبگی برفرایندهای اجتماعی. اولین همایش ملی خیر ماندگار، تهران.
  • عیسوی، محمود؛ طالبلو، رضا و کاظمی، مصطفی. (1393). طراحی مدل پیشنهادی صندوق مشترک سرمایه‌گذاری وقف در اقتصاد ایران. جستارهای اقتصادی، شماره 11، 75-96.
  • محمدی ارمندی، علیرضا. (1401). امکان‌سنجی وقف وجوه نقدی و سهام در راستای ایجاد و توسعه صندوق‌های وقفی در ایران. نشریه مطالعات حقوق شماره31.
  • مشایخی، شهناز و حیاتی، نهاله. (1394). صندوق‌های سرمایه‌گذاری غیرانتفاعی.
  • مصوبات کمیته تخصصی-فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار.
  • موسویان، سید عباس و نصرآبادی، داوود. (1388). طراحی اوراق وقف بر مبنای عقد صلح و وقف جهت تامین مالی طرح‌های عام‌المنفعه. مجله مطالعات اقتصاد اسلامی، سال 2، شماره 3، 39-68.
  • مورگان، دیوید. (1394). فوکوس گروه به مثابه پژوهش کیفی. ترجمه نصرت فنی، تهران، نی.
  • مهدوی، رضا. (1396). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: نشر مرکز.
  • ناصحی، مهدی و شادپی، محبوبه. (1387). بانک وقف پول (فرصت‌ها و چالش‌ها). مجموعه مقالات همایش بین‌المللی وقف و تمدن اسلامی، 75-95، تهران.
  • هاشمی نسب، سیدمحمدمهدی. (1377). امکان‌سنجی افزایش منابع حاصل از اموال موقوفه با استفاده از دانش مالی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
  • وب‌گاه دفتر استفتائات مقام معظم رهبری https://farsi.khamenei.ir/treatise-index

 

  • Afshar, M. (2016). Methods of qualitative and mixed research. Tehran: University Press. (in Persian)
  • Afsaei, A. (2020). Analysis of endowment and charity funds in global universities. Sixth International Conference on Management and Accounting Sciences, Tehran. (in Persian)
  • Aghaei, A. R., & Sajadi, S. M. (2022). Estimation of the financial capacity of municipalities using the third sector economy and the issuance of Waqf bonds (Case study: Qom City). Iranian Economic Studies, 19(38), 239-266. (in Persian)
  • Al-Khoei, A. (1410 AH). Minhaj al-Salihin. Medina Al-Ilm Press, Qom, Vol. 2. (in Persian)
  • Al-Shahid Al-Thani, Z. (1403 AH). Al-Rawdah Al-Bahiyyah. Dar Ihya’ Al-Turath Al-Arabi, Beirut, 2nd Edition. (in Persian)
  • Al-Tabatabai, M. (1242 AH). Al-Manahil. Al Al-Bayt Foundation, Qom. (in Persian)
  • Al-Tusi, M. (1270 AH). Al-Mabsut. Al-Maktaba Al-Murtadawiyyah, Vol. 3. (in Persian)
  • Eslami Irvani, M. J., & Ostadi, I. (2018). Introduction of endowment funds for aggregating capital and public participation in economic activities. Second National Conference of Khair Mandegar, Tehran. (in Persian)
  • Hariri, N. (2015). Focus group as a qualitative research method. Quarterly Journal of Book Review in Information Science and Communications, 2(7-8). (in Persian)
  • Haeri, M. H., & Abbasi, T. (2007). A jurisprudential study of cash endowment. Journal of the Faculty of Humanities, Semnan University, 6(19), 77-92. (in Persian)
  • Hilli, H. ibn Y. (n.d.). Tadhkirat al-Fuqaha, Vol. 1. (in Persian)
  • Jahanigir, M. (2004). The Constitution of the Islamic Republic of Iran and Civil Law. Tehran: Agah Publications. (in Persian)
  • Mohammadi, R. (2017). Research methods in social sciences. Tehran: Markaz Press. (in Persian)
  • Mousavian, S. A., & Nasrabadi, D. (2009). Designing Waqf bonds based on the contract of peace and endowment for financing public welfare projects. Islamic Economics Studies, 2(3), 39-68. (in Persian)
  • Nasihi, M., & Shadpi, M. (2008). Cash endowment bank (Opportunities and challenges). Proceedings of the International Conference on Endowment and Islamic Civilization, 75-95, Tehran. (in Persian)
  • Rezai, F. (2019). Qualitative research methods. Tehran: University Press. (in Persian)
  • Sadafi, A. (2006). A feasibility study on cash endowment from a jurisprudential perspective. Waqf, Eternal Heritage, 14(54), 19-48. (in Persian)
  • Soroush, A. (2011). Providing a detailed model for issuing Waqf bonds in Iran. Journal of Islamic Financial Research, 1(1), 151-171. (in Persian)
  • Tabari, M. (2018). Principles and foundations of research in humanities. Tehran: SAMT Publications. (in Persian)
  • Yazdani Ardabili, F., & Yazdani Ardabili, M. M. (2016). The role of endowment and charity in social processes. First National Conference of Khair Mandegar, Tehran. (in Persian)
  • Chizakcha, M. (2004). Endowment in history and its impact on the modern Islamic economy (2). Translator: Kasayi, S. A. Waqf, Eternal Heritage, 12(45), 112-125. (in Persian)
  • Esfahani, S. M. M. (1998). Feasibility of increasing resources from endowed properties using financial knowledge. Master’s thesis, Imam Sadiq University. (in Persian)
  • Faeimi, H., & Aligholipour, A. (2016). Designing a non-governmental charity fund using crowdfunding methods. First National Conference of Khair Mandegar. (in Persian)
  • Mashayekhi, S., & Hayati, N. (2015). Non-profit investment funds. (in Persian)
  • Mohammadi Ermandi, A. (2022). Feasibility study of endowment of cash and shares for creating and developing endowment funds in Iran. Journal of Legal Studies, 31. (in Persian)
  • Morgan, D. (2015). Focus group as a qualitative research method. Translated by N. Fani, Tehran: Ney Publications. (in Persian)
  • Naserpoor, M., & Hindi Zadeh, H. (2014). Endowment of financial values. Journal of Jurisprudential Research, 10(3), 515-548. (in Persian)
  • Saadatfar, J. (2006). The jurisprudential feasibility of cash endowment. Waqf, Eternal Heritage, 14(54), 19-48. (in Persian)
  • Seyyed Khamoushi, S. M. (2022). Exploring the jurisprudential permissibility of cash endowment. Journal of Quran and Hadith Studies, 30, 165-184. (in Persian)
  • Sudri, S. M., & Talablu, R., & Kazemi, M. (2014). Proposed design of a joint Waqf investment fund in Iran’s economy. Economic Studies, 11, 75-96. (in Persian)
  • Taheri, A. (2018). Principles and foundations of research in humanities. Tehran: SAMT Publications. (in Persian)
  • The Civil Code of the Islamic Republic of Iran. (in Persian)
  • Website of the Office of the Supreme Leader’s Fatwa Department: https://farsi.khamenei.ir/treatise-index (in Persian)
  • Alavi, M. (2018). Qualitative Research in Social Sciences. Tehran: University Press.
  • Bernard, H. R. (2000). Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches. Thousand Oaks, CA: Sage.
  • Creswell, J. W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. Thousand Oaks, CA: Sage.
  • Kahf, M. (2003), The role of waqf in improving the ummah welfare. In International Seminar on Waqf as a Private Legal Body.
  • Kitzinger, J., Barbour, R.S. (1999). Introduction: the challenge and promise of focus groups.
  • Krasikova, T. Y. & Ognev، V. (2015), Endowment in Russian universities: Problems and prospects. Актуальні проблеми економіки(2), 199−204.
  • Miles, B., Huberman, M. (1984). Qualitative data analysis: A source book of new methods. Beverly Hills, CA: Sage.
  • Morgan, D.L., Kreuger, R.A. (1993). When to use focus groups and why in Morgan D.L. (Ed.) Successful Focus Groups. London: Sage.
  • Nimah, R. (2023). The Impact of Community Social Changes on the Digitalization of the Implementation of Stock Waqf.
  • Smolo, E. (2019), The Role of Waqf (Endowment) in Economic Development of Bosnia and Herzegovina: A Historical Overview and Future Prospects. Revitalization of Waqf for Socio-Economic Development، Volume I, 85-105.
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 30
بهمن 1403
صفحه 631-668