مطالعات اقتصاد اسلامی

تحلیل فقهی ریسک‌های شرعی در عقد مرابحه بانکی و شیوه مدیریت آن با رویکرد تسهیم ریسک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تخصصی، استادیار، هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.

2 دانشجوی دکتری اقتصاد اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.

10.30497/ies.2024.244579.2159

چکیده

از روایات فقهی در باب مرابحه، حفظ دو نوع ریسک شرعی انصراف و هلاکت مال قابل برداشت است که شرط صحت عقد مرابحه می‌باشد، لکن خصوصاً با رواج کارت اعتباری مرابحه به کلی مورد غفلت قرار گرفته‌است. بر اساس آموزه‌های دینی در بانکداری اسلامی، پذیرش ریسک سود و زیان و تسهیم آن بین طرفین، موضوعیت داشته و نباید این ریسک صرفاً بر تأمین مالی شونده تحمیل گردد. از سوی دیگر انتقال ریسک تسهیلات و سپرده‌ها در نظام بانکی از طریق بیمه به طور مفروض، ممکن نمی باشد. در این تحقیق تلاش شده است ابتدا این دو نوع ریسک شرعی با روش اجتهادی معرفی و تبیین گردد و در گام دوم با رویکرد تسهیم ریسک و نهادسازی متناسب آن پیشنهاداتی برای مدیریت و کاهش آن مطرح گردد. مدیریت ریسک انصراف از طریق تشکیل صف انتظار، خصوصاً در بانکداری الکترونیک تا حدودی امکان‌پذیر است. در مورد ریسک هلاکت نیز از طریق نهادسازی متناسب با فرآیند عقود بانکی می‌توان زمینه را برای توسعه آن در سایر عقود پرریسک نیز فراهم نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential analysis of Shariah risks in the Murabahah contract and how to manage it with a risk sharing approach

نویسندگان [English]

  • Mostafa Kazemi Najafabadi 1
  • Abbas Yaghoobzadeh Mojarad 2

1 Assistant professor, academic board of the field research institute and university, Qom, Iran.

2 PhD student of Islamic economics of the the Research Institute of Howzah and University, Qom, Iran.

چکیده [English]

From the jurisprudential Akhbar about Murabaha, it is possible to maintain two types of Islamic risks, The risk of regret and the risk of property destruction, which are the conditions for the validity of the Murabaha contract, but especially with the spread of credit cards, it has been completely neglected. According to religious teachings in Islamic banking, accepting the risk of profit and loss is relevant and this risk should not be imposed solely on the financed party. On the other hand, it is not possible to transfer the risk of facilities and deposits in the banking system through insurance. In this research, an attempt has been made to firstly introduce and explain these two types of sharia risk with the method of Ijtihad, and in the second step, with the approach of risk sharing and appropriate institutionalization, suggestions for its management and reduction are presented. Management of regret risk through queue formation or market analysis is possible to some extent, especially in electronic banking. Regarding the risk of destruction, through institutionalization appropriate to the process of banking contracts, it is possible to provide the basis for its development in other high-risk contracts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Murabahah
  • Regret risk
  • Property destruction risk
  • Profit rule
  • Risk sharing
ابن بابویه، محمد بن علی (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
اکبریان، رضا و دیانتی، محمدحسین (1385). مدیریت ریسک در بانکداری بدون ربا. اقتصاد اسلامی، (24)، 153-170.
انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب المکاسب. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
بکتاش، محمدکاظم (1391). مشروعیت درآمدزایی ریسک و مخاطره در بازارهای مالی از دیدگاه فقه امامیه. معرفت اقتصاد اسلامی، (7)، 115-141.
تارنمای پژوهشکده پولی و بانکی: https://mbri.ac.ir
توحیدی‌نیا، ابوالقاسم و نصیری، حمید (1400). بررسی قابلیت پرداخت سود ثابت به سپرده‌گذاران بانک‌های اسلامی از کانال بیمه سپرده‌ها. اقتصاد اسلامی، (81)، 126-99.
حسینی، سیدامرالله (1399). چالش تضمین سرمایه در بانکداری اسلامی، ملاحظات فقهی ریشه‌یابی و راه‌حل. پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی، (16)، 309-334.
صدر، سیدمحمدباقر (1401ق). البنک اللاربویه فی الاسلام. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الاحکام. تحقیق خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
عفانه، حسام‌الدین موسی (1996م). بیع المرابحه للآمر بالشراء. قدس: شرکه بیت‌المال الفلسطینی العربی.
علم‌الهدی، سیدسجاد (1397). بانکداری اسلامی و ریسک، یک تحلیل تطبیقی. اقتصاد مالی، (44)، 69-86.
علیزاده، امیرحسین (1397). مرابحه بانکی و مشروعیت آن. مجله حقوق دادگستری، (104)، 123-152.
کاظمی‌نژاد، فاطمه (1388). تفاوت توزیع ریسک در دو نظام بانکداری اسلامی و بانکداری متعارف. بانک و اقتصاد، (101)، 34-44.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1406ق). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
محرابی، لیلا (1390). دستورالعمل اجرایی کارت اعتباری بر پایه عقد مرابحه. تازه‌های اقتصاد، (133)، 47-50.
معراج، آذرگشسب (1399). بررسی کاربرد عقد مرابحه در نظام بانکی با تأکید بر فقه و حقوق موضوعه. فصلنامه مطالعات حقوق، (5)، 127-143.
موسویان، سیدعباس (1390.الف). ابزارهای مالی اسلامی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
موسویان، سیدعباس (1390.ب). امکان‌سنجی کاربرد مرابحه در بانکداری بدون ربا. فصلنامه روند پژوهش‌های اقتصادی، (59)، 33-57.
موسویان، سیدعباس و دبیان، محد الدبیان (1392). کارت‌های اعتباری و انطباق‌پذیری فقهی. تهران: پژوهشکده پولی وبانکی.
میثمی، حسین (1395). تحلیل فقهی ـ حقوقی الگوی کارت اعتباری مرابحه با تأکید بر روابط ذی‌نفعان. نشریه تازه‌های اقتصاد، (150)، 31-35.
میثمی، حسین و ملاکریمی، فرشته (1399). ارائه روش جدید کاربرد عقد مرابحه در شبکه بانکی با رویکرد قسط‌بندی متفاوت اصل و سود تسهیلات. گزارش سیاستی پژوهشکده پولی بانکی، 1-16.
میرطاهر، سیدمحمدجواد و صفایی، محمد (1393)، طراحی مدل عملیاتی خرید اعتباری سهام بر اساس قرارداد مرابحه و مشارکت مدنی. مجله تحقیقات مالی اسلامی، (6)، 131-160.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1418ق). قاعده بطلان ربح ما لم یضمن. نشریه منهاج، (6)، 7-44.
یوسفی، احمد؛ قنبرزاده، کمیل و کلاهدوزان، علیرضا (1401). بررسی فقهی کسب سود بدون قبول ریسک. اقتصاد اسلامی، (87)، 5-22.
 
Khan, Tariqullah & Ahmed, Habib (2001). Risk Management An Analysis Of Issues In Islamic Financial Industry. Jeddah: Islamic Develoment Bank Islamic Research And Training Institute.
 
 
References
Aamily, Harr, Muhammad bin Hasan (1409 ). AH , Shi'iee vasayel; Volume 18, page: 42, 30 volumes, Al-Bayt Institute, Qom - Iran, 1st. (In Persian)
Afaneh, Hossam al-Din Musa (1996). Biy al-Murabaha Lal-Amr Be-Shara, Quds: Bait Al-Mal Al-Falestini Al-Arabi. (In Persian)
Akbarian, Reza; Dianti, Mohammad Hossein (1385). Risk management in interest-free banking, Islamic Economy, (24), 153-170. (In Persian)
Alam Al-Hadi, Seyedsajad (1397). Islamic banking and risk, a comparative analysis, Financial Economy, (44), 69-86. (In Persian)
Alizadeh, Amirhossein (1397). Bank Murabaha and its legitimacy, Law Journal, (104), 123-152. (In Persian)
Ansari (Sheikh Ansari), Morteza (1415 AH). Kitab al-Makasab, Qom: World Congress of Honoring Sheikh Ansari. (In Persian)
Bektash, Mohammad Kazem (1391). Legitimacy of risk and risk income generation in financial markets from the perspective of Imami jurisprudence, Marfat Islamic Economy, (7). 115-141. (In Persian)
Hosseini, Seyyed Amrullah (1399). The challenge of guaranteeing capital in Islamic banking, jurisprudential considerations, rooting and solution, interdisciplinary jurisprudential research journal, (16), 309-334. (In Persian)
Kazeminejad, Fatemeh (1388). The difference in risk distribution in two systems of Islamic banking and conventional banking, Bank and Economy Magazine, (101), 44-34. (In Persian)
Khan, Tariqullah & Ahmed, Habib (2001). Risk Management An Analysis Of Issues In Islamic Financial Industry, Jeddah: Islamic Develoment Bank Islamic Research And Training Institute.
Khan, Tariqullah & Ahmed, Habib (2001). Risk Management An Analysis Of Issues In Islamic Financial Industry, Jeddah: Islamic Develoment Bank Islamic Research And Training Institute. (In Persian)
Koleini, Muhammad ibn Yaqub (1407 AH). Kitab al-Kafi, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. (In Persian)
Maithami, Hossein & Mollakarimi, Fereshte (1399). Presenting a new method of using Murabahah contracts in the banking network with a different installment approach of the principal and interest of the facilities, Policy Report of the Banking Research Institute, 16-16. (In Persian)
Maithami, Hossein (1395). jurisprudential-legal analysis of the Murabahah credit card model with an emphasis on the relations between the beneficiaries, Tashai Ekhtaz magazine, (150), 31-35. (In Persian)
Majlisi (Allameh Majlisi), Muhammad Baqir (1406 AH). Malaz al-Akhyar fi Fahm Tahzib al-Akhbar, Qom: Ayatollah Marashi Library. (In Persian)
Mehrabi, Leila (1390). The executive order of a credit card based on the contract of Murabahah, Tashayi Ekhtaz magazine, (133), 47-50. (In Persian)
Meraj, Azargashsab (1399). Study of the use of Murabahah contract in the banking system with emphasis on jurisprudence and the subject law, Law Studies Quarterly, (5), 127-143. (In Persian)
Mirtaher, Seyyed Mohammad Javad & Safaei, Mohammad (1393). Designing an operational model for the purchase of shares on credit based on the Murabahah contract and civil partnership, Islamic Financial Research Journal, (6), 131-160. (In Persian)
Mousaviyan, Seyyed Abbas & Debian, Mohd El-Debian (1392). Credit cards and jurisprudential adaptability, Tehran: Research Institute of Money and Banking. (In Persian)
Mousaviyan, Seyyed Abbas (1390). Feasibility of using Murabahah in interest-free banking, Economic Research Trends Quarterly, (59), 57-33. (In Persian)
Mousaviyan, Seyyed Abbas (1390). Islamic financial instruments. Qom: Research Institute of Islamic Culture and Thought. (In Persian)
Sadouq, Muhammad bin Ali (1413 AH). Man La yahzor Al-Faqih, Qom: Islamic Publications Office. (In Persian)
Sadr, Seyyed Muhammad Baqir (1401 AH). Al-Bank Al-la rabaviyeh Fi'il-Islam, 7th edition, Beirut: Dar al-Ta'arif Publications. (In Persian)
Shahroudi (Hashmi Shahroudi), Seyyed Mahmoud (1418 AH). The nullity rule of Rabh Ma Lam Yazem, Minhaj publication, (6), 44-7. (In Persian)
The site of the Research Institute of Money and Banking. https://mbri.ac.ir (In Persian)
Tusi (Sheikh Tusi), Muhammad ibn al-Hassan (1407 AH). Tahdhib al-Ahkam (Tahqiq Khorsan), 4th edition, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. (In Persian)
Yousefi, Ahmed; Ghanbarzadeh, Kamil & Kolahdozan, Alireza (1401). jurisprudential review of earning profit without accepting risk, Islamic Economy, (87), 22-5. (In Persian)
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 30
بهمن 1403
صفحه 497-524