واکاوی فلسفه حرمت ربا با تأکید بر انتقال ظالمانه ریسک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق(ع)،تهران، ایران.

2 استادیار گروه اقتصاد سیاسی دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

3 استاد دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران.

4 دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ‌ایران.

چکیده

مفهوم ربا یکی از مفاهیمی است که در طول تاریخ جهان اسلام موردتوجه طیف‌های گوناگونی از اندیشمندان ازجمله مفسران و فقها و اخیراً اقتصاددان‌های اسلامی قرارگرفته است. حرمت ربا یکی از معدود موضوعاتی است که آیات متعدد قرآنی در مورد آن آمده است و آن را جنگ با خدا و رسول او می‌داند. این پژوهش درصدد است به شیوه تحلیلی توصیفی بـا بـهره گیری از برخی آیـات و بررسی دیـدگاه‌های اندیشمندان مـعاصر درباره ماهیت ربا و فلسفه‌های حرمت آن، برای اولین بار به واکاوی فلسفه حرمت ربا از منظر ریسک بپردازد. بر این اساس، یکی از فلسفه‌های حرمت ربا را با توجه به فرازمانی بودن آموزه‌های قرآنی می‌توان جلوگیری از انتقال ظالمانه ریسک و به‌تبع آن جلوگیری از جابجایی ثروت برآمده از ظلم دانست که در این پژوهش با مقایسه انتقال ظالمانه ریسک در ربا با تسهیم ریسک در عقود اسلامی مبتنی بر بخش واقعی اقتصاد به تشریح این امر پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Philosophy of Riba Prohibition with Emphasis on Outrageous Transfer of Risk

نویسندگان [English]

  • Dr. Mohamad Mahdi Askari 1
  • Hossein Eivazlou 2
  • MAHDI SADEGHI SHAHEDANI 3
  • SAYYED MAHDI MOUSAVI BARRODI 4

1 Associate Professor, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadegh University, Tehran, Iran.

2 Associate Professor, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

3 Professor , Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadegh University, Tehran, Iran.

4 PhD Candidate in Economics, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadegh University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The concept of Riba is one of the concepts that has been the subject of a wide range of scholars throughout the history of the Islamic world, including commentators and jurists and recently Islamic economists.  The prohibition of Riba is one of the few subjects that many Quranic verses have come to regard as a war with God and His Rasool. The present study aims to analyze the philosophy of the prohibition of Riba for the first time in a descriptive-analytic way, at first exploring some of the verses and examining the views of contemporary scholars on the nature of Riba and its philosophy of sanctification. Accordingly, one of the philosophies of prohibition of Riba, considering the transcendent nature of the Qur'anic teachings, can be the prevention of cruel transfer of risk and consequently the displacement of wealth resulting from cruelty by describing the mechanism of contracting based on the real sector of the economy against Riba.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Riba
  • risk
  • philosophy of Riba prohibition
  • risk sharing
  • outrageous risk transfer
قرآن کریم.
ابن منظور، محمد بن مـکرم(1416‌ه.ق). لسـان‌ العرب. بیروت: داراحیاء التراث العربی و مؤسسه التاریخ العربی.
احمدوند، خلیل‌اله و توحیدی، محمد(1394). سنجش میزان علیت ظالمانه بودن ربا در قرض‌های تولیدی و مصرفی. تحقیقات مالی اسلامی. 4 (2). 41-68.
بهشتی، سید محمد(1396). بانکداری، ربا و قوانین مالی اسلامی. تهران: بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی.
حرعاملی، محمد بن الحسن(1414ق). وسائل الشیعه. (30 ج). قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
خمینی، سید روح الله(1392). تحریر الوسیلة. (2 ج). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینى، سید روح الله(1421ق). کتاب البیع (للإمام الخمینی). (5 ج). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
دهمرده، نظر و روشن، رضا(1388). بررسی تأثیر نا اطمینانی اقتصادی برتقاضای پول: مطالعه‎ی موردی ایران. فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات اقتصادی. 44 (3). 95 -116.
راعی، رضا و سعیدی، علی(1383). مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک. تهران: انتشارات سمت.
شیرزاد، محمدحسن(1393). مفهوم ربا در قرآن مبتنی بر روش‌های معناشناسی ساختارگرا و نقش‌گرا. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق علیه السلام. تهران. ایران.
صدر، سید محمدباقر(1417ق). اقتصادنا. قم: دفتر تبلیغات اسلامی- شعبه خراسان.
صدوق، محمد بن حسن(1365). التهذیب الاحکام. (10 ج) ، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طباطبایى، محمدحسین(1374). ترجمه تفسیر المیزان. (20 ج)، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامى.
طبرسى، فضل بن حسن(1375). ترجمه تفسیر جوامع الجامع. (6 ج). آستان قدس رضوى. مشهد: بنیاد پژوهش­هاى اسلامى.
عبدالباقی، محمد فؤاد(1386). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم. قم: انتشارات اسلامی.
عسگری، محمدمهدی و سلیمانی، محمد(1396). تسهیم ریسک در فضای مالی. راهکار پیشنهادی مالی اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام.
علوی، یحیی(1390). فلسفه تحریم ربا. تحقیقات مالی اسلامی. 1 (1). 25-56.
عمید، حسن(1389). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات اشجع.
فراهیدی، خلیل ‌بن احمد(1405ق). العین. قـم: مـؤسسة دارالهـجره.
مراغی، احمد ابن مصطفی(بی‌تا). تفسیر المراغی. (30 ج). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
المصری، رفیق یونس و الابرش، محمدریاض(2001). الربا والفائدة: دراسة اقتصادیة مقارنة. دمشق: دارالفکر.
مطهری، مرتضی(1371). مسئله ربا به ضمیمه بیمه. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی(1380). مجموعه یادداشت‌ها. (ج 4). تهران: انتشارات صدرا.
معین، محمد(1363). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
مکارم شیرازى، ناصر(1380). ربا و بانکدارى اسلامى. قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام.
مکارم شیرازى، ناصر(1374). تفسیر نمونه. (28 ج). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
موسویان، سید عباس و میثمی، حسین(1393). نقد و بررسی دیدگاه‌های جدید پیرامون ربا و بهره بانکی. دوفصلنامه تحقیقات مالی ـ اسلامی. 3 (2). 7-36.
موسویان، سید عباس و میثمی، حسین(1395). بانکداری اسلامی(1) مبانی تجارب عملی. تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
نجفى، محمدحسن(1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. (43 ج). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1387). فرهنگ فقه فارسی مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السّلام. (5 ج)، قم: موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی.
هاشمی شـاهرودی، سـید محمود(1423ق). قراءات فقهیة معاصرة. (2 ج) قم: مؤسسة دائرة المـعارف الفـقه الاسلامی.
یزدى، سید محمدکاظم طباطبایى(1414ق). تکملة العروة الوثقى. (2 ج). قم: کتابفروشى داورى.