چالش‌‌های بانک در اجرای قرارداد مشارکت در سود و زیان و راهکارهای آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم اقتصادی دانشگاه امام صادق(ع)

2 استادیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

مشارکت یکی از روش‌‌های تأمین مالی فعالیت‌‌های اقتصادی است که مورد تأیید اسلام بوده و بر اساس مبنای فقهی آن، از درهم‌‌آمیختن سرمایه شرکاء شکل می‌‌گیرد و همة شرکاء حق دخالت و نظارت بر فعالیت اقتصادی و مدیریت آن را دارند؛ از جمله اساسی‌‌ترین مفاهیم قرارداد مشارکت، تقسیم سود و زیان در انتهای فعالیت اقتصادی و یا قرارداد، به نسبت سرمایه هر کدام از شرکاء است. مهم‌‌ترین چالش‌‌هایی که بانک در اجرای صحیح قرارداد مشارکت با آن‌‌ها مواجه است، عبارت‌‌اند از: الف. لزوم نظارت و دخالت در فعالیت اقتصادی و در نتیجه استفاده از برخی ناظران که موجب افزایش هزینه‌‌های بانک خواهد شد؛ ب. مشکل اطلاعات نامتقارن و بی‌‌اعتمادی به گزارش سود و زیان از طرف متقاضی؛ ج. نااطمینانی نسبت به نتایج فعالیت اقتصادی و در نتیجه، ریسک سوخت‌‌ شدن منابع و ریسک بازار. اجرای صحیح قرارداد مشارکت، علی‌‌رغم وجود چالش‌‌های مذکور، نتایج مطلوب اقتصادی خواهد داشت که هزینه‌‌های مربوط به چالش‌‌های فوق را برطرف خواهد کرد. برخی از نتایج مطلوب اقتصادی عبارت‌‌اند از: توزیع عادلانه درآمد؛ کاهش فشارهای تورمی و هزینه تولید؛ افزایش بهره‌‌وری؛ افزایش سرمایه‌‌گذاری و اشتغال؛ نیاز نبودن به وثیقه و‌‌ توزیع ریسک. برای اجرای صحیح قرارداد مشارکت و نیز برطرف‌‌ کردن چالش‌‌های مذکور راهکارهایی ارائه شده است که عبارت‌‌اند از: مشارکت کاهش‌‌یابنده (فروش تدریجی سهم بانک به متقاضی)؛ قراردادهای تشویقی (تحریک متقاضی به تلاش بیشتر و ارائۀ گزارش صحیح سود و زیان)؛ بیمۀ قراردادها؛ در نظر گرفتن حساب ویژه برای زیان‌‌های احتمالی؛ توزیع ریسک تسهیلات پرداختی و کاهش سهم سود بانک (برای مقابله با شوک‌‌های اقتصادی و دوران رکود).

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Bank's Challenges in Implementing the profit and loss sharing contract and its Solutions

نویسندگان [English]

  • davood nasrabadi 1
  • ahmad ahabani 2

1 Ph.D. student of economic sciences of Imam Sadiq University

2 Assistant Professor of Islamic Sciences and Economics, Imam Sadiq University

پارکر، جرج (1378)، «مدیریت ریسک؛ ابعاد مدیریت ریسک تعریف و کاربرد آن در سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌های مالی»،‌‌‌‌‌‌‌‌ ترجمه علی پارساییان، تحقیقات مالی، سال چهارم، شماره 13 و14.
توتونچیان، ایرج (1374)، «ارزیابی پایه‌‌‌‌‌‌‌‌های نظری عملکرد بانکداری بدون ربا در ایران»، مجموعه سخنرانی‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مقالات ششمین همایش بانکداری اسلامی، تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران.
همو (1379)، پول و بانکداری اسلامی و مقایسۀ آن با نظام سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌داری، ‌‌‌‌‌‌‌‌تهران: مؤسسه فرهنگی- هنری توانگران، چاپ اول.
توکلی، محمدجواد (1382)، «بانک اسلامی اردن؛ نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌ای موفق در اجرای الگوی مشارکت در سود و زیان»، دومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی، تهران: پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، چاپ اول.
جمشیدی، سعید (1373)، تجهیز و تخصیص منابع در بانکداری اسلامی ایران و نحوۀ بررسی تسهیلات اعطایی، تهران: شرکت چاپ تجارت، چاپ اول.
خمینی، امام روح‌‌‌‌‌‌‌‌الله(ره) (1380)، تحریرالوسیله،‌‌‌‌‌‌‌‌ ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم:‌‌‌‌‌‌‌‌ انتشارات دارالعلم، چاپ چهارم.
همو (1416ق)، تحریرالوسیله (القول فی القرض)، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جلد اول.
ضیائی بیگدلی، محمدتقی؛ تقوی، مهدی و برومند، شهزاد (1385)، آمارنامه اقتصادی (1353-1383)، تهران: پژوهشکده امور اقتصادی، چاپ اول.
قادری، جعفر (1382)، «بانکداری اسلامی توانمندی‌‌‌‌‌‌‌‌ها و چالش‌‌‌‌‌‌‌‌ها»، دومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی، تهران: پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، چاپ اول.
قارویی تبریزی، شیخ حسن (1419ق)، شرح فارسی بر شرح لمعه، قم: انتشارات داوری، جلد 15، چاپ اول.
القری بن عید، محمدعلی (1384)، «مشکلات بانک‌‌‌‌‌‌‌‌های اسلامی و راه حل آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها»، ترجمه غلامرضا مصباحی‌‌‌‌‌‌‌‌مقدم، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال پنجم، شماره 20.
کدخدایی، حسین (1379)، «پدیده ریسک در بانکداری اسلامی»، مجموعه سخنرانی‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مقالات یازدهمین همایش بانکداری اسلامی، تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران.
لطفی، اسدالله (1381)، ترجمه مباحث حقوقی شرح لمعه، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
مروارید، علی‌‌‌‌‌‌‌‌اصغر (1990)، سلسلة الینابیع الفقهیة، بیروت: مؤسسه فقه ‌‌‌‌‌‌‌‌الشیعة الدار الاسلامیة، الطبعة ‌‌‌‌‌‌‌‌الاولی.
موسایی، میثم (1379)، بررسی عملکرد بانکداری بدون ربا در ایران، ‌‌‌‌‌‌‌‌تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی.
موسویان، سید عباس (1378)، بانکداری اسلامی، ‌‌‌‌‌‌‌‌تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی.
همو (1381)، «آثار اقتصادی جایگزینی نظام مشارکت به جای نظام بهره»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال دوم، شماره 5.
همو (1382)، «تجزیه و تحلیل عملکرد بانکداری بدون ربا»، دومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی، تهران: پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، چاپ اول.
همو (1383)، «ارزیابی عملکرد سپرده‌‌‌‌‌‌‌‌های بانکی در بانکداری بدون ربای ایران»، مجموعه مقالات تجربه دو دهه بانکداری اسلامی و چالش‌‌‌‌‌‌‌‌های پیش‌‌‌‌‌‌‌‌رو، تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران، چاپ اول.
مهدوی نجم‌‌‌‌‌‌‌‌آبادی، حسین (1374)، «بانکداری اسلامی نمونه»، مجموعه سخنرانی‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مقالات ششمین همایش بانکداری اسلامی، تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران.
والی‌‌‌‌‌‌‌‌نژاد، مرتضی (1368)، مجموعه قوانین و مقررات بانکی، تهران: مرکز آموزش بانکداری بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول.
 
Ahmed, Habib and Khan, Tariqullah (2001), Risk Management an Analysis of Issues in Islamic Financial Industry, First Edition.
Ausubel, Lawrence M. (1999), Adverse Selection in the Credit Market, University of Maryland.
Bendjilali, Boualem and Khan, Tariqullah (1995), Economics of Diminishing Musharakah, Jeddah: Islamic Research and Training Institute, Islamic Development Bank, First Edition.
Caillaud, Bernard (2007), Information Economics, Master in Quantitative Economics and Finance.
Dar, Humayon A. Baldwin, Ken and Presley, John R. (2000), On Determining Moral Hazard and Adverse Selection in the Islamic Firm, Loughborough University, Center for International, Financial and Economics Research.
Kara, Ahmet, "On the Efficiency of the Financial Institutions of Profit-and-Loss-Sharing"; Jornal of Economics and Social Research 3 (2).
Khan, Tariqullah (1995), Redeemable Islamic Financial Instruments and Capital Participation in Enterprises, Jeddah: Islamic Research and Training Institute, Islamic Development Bank, First Edition.
Omar Farooq, Mohammad (2006), Partnership, Equity-financing and Islamic finance: Whither profit-Loss-Sharing?,IowaUniversity.
Saadallah, Ridha (1999), Financing Trade in an Islamic Economy, Jeddah: Islamic Research and Training Institute, Islamic Development Bank, First Edition .