مطالعات اقتصاد اسلامی

بررسی فقهی قرارداد آتی آب‌وهوا بر مبنای فقه امامیه

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده علوم اقتصادی دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری مدیریت مالی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی برای پوشش انواع ریسک‌های پیش روی بنگاه‌های اقتصادی ایجاد شدند. این نوع از ابزارها، ابتدا تنها برای پوشش ریسک‌های مالی مثل نوسان قیمت دارایی، نرخ بهره، نرخ ارز و... ایجاد شدند اما به دلیل کارایی بسیار بالا توانستند در حوزه‌های دیگر مثل ریسک اعتباری، آب‌وهوا و بلایای طبیعی نیز وارد شوند. قرارداد آتی آب‌وهوا به عنوان یکی از ابزارهای نوظهور در بازار مشتقات، جایگاه بسیار مناسبی را در این بازار پیدا کرده است. قراردادهای آتی آب‌وهوا برای پوشش ریسک آب‌وهوا که برای بنگاه‌های اقتصادی نوسان فروش و بازدهی را به دنبال دارد استفاده می‌شود.
در این پژوهش ابتدا تاریخچه و ادبیات موضوع مربوط به قرارداد آتی آب‌وهوا در ادبیات مالی متعارف شده و سپس با متدلوژی فقاهت به بررسی فقهی مد‌ل‌های رایج در مالی متعارف پرداخته شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که مدل اولیه این ابزار با اصول مالی اسلامی کاملاً منطبق می‌باشد اما مدل دوم و رایج این ابزار مالی با اصول صحت، لزوم، ممنوعیت ضرر، ممنوعیت ربا تعارضی ندارد ولی بر اساس اصول ممنوعیت اکل مال به باطل، ممنوعیت غرر و ممنوعیت قمار محل اشکال است. در پایان مقاله دو مدل جایگزین مطابق با اصول اسلامی برای این ابزار ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Analisis Of weather future

نویسندگان [English]

  • GHOLAMALI MASUMINIA 1
  • Meysam Fadaei Vahed 2

1 Associate Professor, Faculty of Economics, Kharazmi University

2 PHD student of finance, allameh tabatabaei university- Fadaeivahed@atu.ac.ir

چکیده [English]

Derivatives were created in the financial markets to cover the variety of risks facing the firms. This type of tool, were created initially only to cover the financial risks such as fluctuations in asset prices, interest rates, exchange rates, etc. but because they have very high performance are also entered in other areas such as credit risk, weather and natural disasters. Weather futures contracts position as a means of emerging market derivatives, has been very good in this market. Weather futures contracts are used for hedging sale and return for firms. In this article, initially introduce history and literature review of weather future contract in conventional finance, and then survey this tools with juridical approach. The paper present that the first model of weather future in accepted by Islamic finance principals but the second model in accepted by sehhat, lozoom, prohibition of zarar, prohibition of riba, prohibition of gharar and prohibition of ghemar is but in not accepted accordance with Eccles by void. The paper presents a model for this tool is also provided in accordance with Islamic principles, which should make the real sector of the economy

کلیدواژه‌ها [English]

  • future contract
  • weather
  • hedge risk
  • prohibition of gharar
  • prohibition of ghemar
ابن منظور، محمدبن مکرم (1363)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
ابن المرتضی، احمدبن یحیی (بی‌تا)، البحر الزخّار الجامع لمذاهب الاعصار، صنعا، دارالحکمة الیمانیه، افست قاهره، دارالکتب الاسلامی.
الزبیدی، محمّد مرتضی (1306ق)، تاج‏العروس من جواهرالقاموس (ده جلدی)، چاپ ‏اوّل، بیروت، منشورات دار مکتبه الحیاه
الموسوی ‌الخمینی، روح‌الله (1385ق)، الرسائل، تهران: مؤسسه اسماعیلیان.
الموسوی ‌الخمینی، روح‌الله (1385ق)، تهذیب الاصول، تهران: مؤسسه اسماعیلیان.
انصاری شیخ مرتضی (1420ق)، کتاب المکاسب، چاپ اول، قم، مؤسسه الهادی.
چالشتری، محسن حسینی (1376)، پایان‌نامه‌‌ کارشناسی ارشد، «‌امکان‌سنجی‌ طراحی قراردادهای آتی در نظام مالی اسلام».
حسینی، سید محمد (1386) در پایان‌نامه‌ دکتری خود با عنوان تحلیل فقهی - اقتصادی مشتقات با تأکید بر قرارداد آتی‌ها و قرارداد اختیارات
حسینی عاملی، محمّدجواد بن محمّد (1417ق)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه.
دهخدا، علی‏اکبر (1325)، فرهنگ دهخدا، تهران، چاپخانه مجلس.
رضایی، مجید (1382) بررسی فقهی ابزارهای مالی مشتقه، قم، مجله اقتصاد اسلامی، شماره 11
صالح آبادی، علی (1381) «‌امکان‌سنجی راه‌اندازی بازار آتی سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (با تأکید بر مسائل شرعی و نیازمندی‌های بازار سهام)».
عاملی، شیخ حرمحمدبن حسن (بی‌تا)، وسائل الشیعه، تحقیق مرحوم ربانی شیرازی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عصمت پاشا، عبیدالله، «‌‌فلسفه و سیر تکاملی ابزارهای مالی مشتقه و دیدگاه‌های فقهی»، ترجمه: علی صالح آبادی،فصلنامهاقتصاداسلامی، شماره 9، بهار 1382.
لعلی سرابی، امیر (1386) «بورس‌بازی در بازار آتی‌ها از منظر موازین اسلامی» دانشگاه امام صادق (7).
محقق حلّی (1403ق)، شرایع (در 2 مجلد)، چاپ سوم، بیروت، افست تهران.
مراغی، میرفتاح (1297ق)، عناوین، چاپ سنگی، (بی‏نا).
معین، محمّد (1360)، فرهنگ فارسی معین، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
معصومی­نیا غلامعلی (1385)، بررسی فقهی ابزارهای مشتقه، مجله جستارهای اقتصادی، شماره 6
موسویان،‌ سیدعباس (1386)، ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1369)، تحریر الوسیله، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، جلد 3، مؤسسه انتشارات دارالعلم، قم، ص 125.
نائینی، میرزا حسین (بی‏تا)‌، منیةالطالب، تقریرات موسی نجفی خوانساری، قم، انتشارات مکتب محمدیه‌.
نجفی، محمّدحسن (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلامی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
نراقی، احمد بن محمّدمهدی (1417ق)، عوائد الایام، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
نراقی، ملااحمد (1294ق)، مشارق الاحکام، بیروت: دارالخلافه الباهره.
هال، جان (1384)، مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک، ترجمه: سجاد سیاح و علی صالح آبادی، تهران: رایانه تدبیرپرداز، چاپ نخست.
Alan N. Rechtschaffen; (2009) capital markets, derivatives and the law ;oxford university press New York.
Abegg, B., Agrawala, S., Crick, F., & Montfalcon, A. (2007) Climate change impacts and adaptation in winter tourism. In S. Agrawala (Ed.), Climate change in the European Alps: Adapting winter tourism and natural hazards management (pp. 26-61). Paris: OECD Publications.
Steiger, R., & Mayer, M (2008). Snowmaking and climate change: future options for snow production in Tyrolean ski resorts.
Hélyette Geman, Marie‐Pascale Leonardi, (2005) "Alternative approaches to weather derivatives pricing", Managerial Finance, Vol. 31 Issue: 6, pp.46-72, doi: 10.1108/03074350510769695
Rui Zhou, Johnny Siu-Hang Li, Jeffrey Pai, (2016) "Hedging crop yield with exchange-traded weather derivatives", Agricultural Finance Review, Vol. 76 Issue: 1, pp.172-186,
Ahmet Göncü, (2011) "Pricing temperature‐based weather derivatives in China", The Journal of Risk Finance, Vol. 13 Issue: 1, pp.32-44
Niels Pelka, Oliver Musshoff, (2013) "Hedging effectiveness of weather derivatives in arable farming – is there a need for mixed indices?", Agricultural Finance Review, Vol. 73 Issue: 2, pp.358-372
372
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 19
آبان 1396
صفحه 87-115