نقد نظریه عدم حرمت ربا در قرض‌های تولیدی و تجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات دانشگاه رازی کرمانشاه

2 دانشجوی دکتری معارف اسلامی و مدیریت مالی دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

در طول تاریخ فقاهت اسلام تا قبل از سده اخیر، در حرمت ربا هیچ تفاوتی بین ربای مصرفی و ربای تولیدی در فتوای فقهای شیعه و سنی دیده نمی‌شود. با گسترش نظام سرمایه‌داری و نفوذ آن به کشورهای اسلامی، بسیاری از تجار، صاحبان صنایع و بانکداران با مسأله تحریم ربا مواجه بودند. برای حل این مشکل گروهی از فقها و عالمان دین الگوی بانکداری بدون ربا را مطرح کردند و گروهی دیگر، با ملاک ضرورت حفظ اداره زندگی اقتصادی و اجتماعی، سعی نمودند تفسیرهای جدیدی از ربا را ارائه دهند. این گروه معتقدند آنچه به صورت ربا در اسلام تحریم شده، ربا در قرض‌های مصرفی است و با ادلّه دهگانه ادعا دارند که بهره در قرض‌های تولیدی و تجاری ربا و حرام نیست.
این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و با بررسی پیشینه تاریخی ربا و دلایل تحریم آن، به نقد و بررسی این ادلّه دهگانه می‌پردازد تا نشان دهد که هیچ یک از این دلائل تمام و کامل نیستند و ربا، چه در قرض‌های مصرفی و چه در قرض‌های تولیدی و تجاری از دیدگاه اسلام حرام است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Survey of the Theory of Non Prohibition of Riba in Production Loans

نویسندگان [English]

  • Kalil Allah Ahmadvand 1
  • Mohammad Tohidi 2

چکیده [English]

In the history of Islam, Until the last century, Shiah and Sunni scholars haven’t distinguished between consumption and production loans and riba in Islam absolutely has been forbidden. With the development of capitalism and its influence in Muslim countries, many businessmen, industrialists and bankers were faced with the problem of usury . To solve this problem, a group of theologists proposal interest-free banking model and others tried to present a new interpretation of riba with distinguishing between consumption and production loans. Based on this theory, these scholars believed conventional banking don’t have any Shariah challenge, because loans that provided by conventional banks are production loans and receiving any return on these loans is not prohibited.
This paper reviews the historical background of the prohibition of riba and the reasons for it, then with reviewing and analyzing ten reasons about the prohibition of riba, we understand there is no complete reason for differentiating riba in consumption and production loans and riba absolutely is forbidden from the point of view of Islam.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Riba
  • Consumption Loan
  • Production Loan
  • Commercial loans
  • Rabi Ignorant
  • Oppression
  • Eccles Void
قرآن کریم
ابوحنیفه، النعمان بن محمد (بی‌تا)، دعائم الاسلام، مصر: دارالمعارف.
ابوزهره، محمد (1390ق)، بحوث فی الربا، بیروت: دارالبحوث العلمیه.
السیوطی، عبدالرحمان بن أبی بکر (۱۳۸۵ق)، الجامع الصغیر، مصر: طبعه مصر.
بروجردی، سیدحسین (1410ق)، جامع الاحادیث الشیعه، قم: چاپخانه علمیه.
جواد، علی (1971م)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دارالعلم،
چاپ اول.
جواد، علی (1971م)، المفصل فی تاریخ العرب الإسلام، بیروت: دارالعلم، چاپ اول.
جواهری، حسن محمدنقی (1405ق)، الربا فقهیاً و اقتصادیاً، قم: چاپخانه خیام.
رشیدرضا، سیدمحمد (بی‌تا)، تفسیر المنار، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر،
چاپ دوم.
رشیدرضا، سیدمحمد (1406ق)، الربا و المعاملات فی الاسلام، بیروت: دارابن زیدون.
رفیق المصری، یونس (۱۴۰۷٫ق)، مصرف التنمیه الإسلامی، بیروت: مؤسسه الرساله، الطبعه الثالثه.
سنهوری، عبدالرزاق احمد (بی‌تا)، الوسیط فی شرح القانون المدنی، القاهره.
سنهوری، عبد‌الرزاق (1954م)، مصادر الحق فی‌الفقه الاسلامی، بیروت: داراحیاء
التراث العربی.
شلتوت، محمود (۱۳۹۵ق)، الفتاوی، بیروت: دارالشروق.
شیخ حر عاملی، محمدبن حسن (۱۴۱۳ق)، وسائل الشیعه، بیروت: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث العربی.
صانعی، یوسف (۱۳۸۳)، کتاب فقه و زندگی ۱، ربای تولیدی، قم: میثم تمار.
طباطبایی، محمدحسین (بی‌تا)، تفسیرالمیزان، قم: جامعه مدرسین.
طبرسی، فضل بن حسن (1339)، مجمع البیان، تهران: شرکه المعارف الاسلامیه.
طبری، محمدبن جریر (1399ق)، تاریخ طبری، قاهره: دارالفکر.
متقی هندی، علی بن حسام‌الدین (1989م)، کنز العمال، بیروت: مؤسسه الرساله.
مجلسی، محمدباقر (1983م)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
مطهری، مرتضی (1364)، ربا، بانک و بیمه، تهران: صدرا.
موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1379) «مبحث ربا»، متین، سال سوم، شماره 10.
موسوی خمینی، روح‌الله (1361)، تحریرالوسیله، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1421ق)، البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسویان، سیدعباس (1387)، کرسی نقد 4، تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
مصری، رفیق یونس (1412ق)، الجامع فی اصول‌الربا، بیروت: الدارالشامیة، چاپ اول.
مصری، رفیق یونس (1407ق)، مصرف التنمیه الاسلامیه او محاولة جدیدة فی الربا و الفائده و البنک، بیروت: مؤسسه الرساله.
محقق حلی، جعفر بن حسن (بی‌تا)، النهایه و نکتها، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، جلد‏2، ص‏118.
نجفی، محمدحسن (1365)، جواهرالکلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نوری، حسین (1408ق)، مستدرک الوسایل، قم: مؤسسه آل‌البیت.