مطالعات اقتصاد اسلامی

تحلیل‌مقایسه‌ای اقتصاد تنظیم‌گری با توجه به موضوع حقوق رقابت از دیدگاه اقتصاد اسلامی و اقتصاد متعارف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

2 استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

3 استادیار دانشگاه صنعت نفت

4 دانشجوی دکتری اقتصاد نفت و گار دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

مفهوم اقتصاد تنظمیم‌گری همواره ارتباط تنگاتنگی با مفهوم رقابت داشته است و طی دهه‌های اخیر این ارتباط بسیار پررنگ‌تر شده است. تنظیم‌گری و رقابت در اقتصادهای امروز ارتباط جدانشدنی با یکدیگر دارند، به نحوی که گاهی در بازار از روش‌های «تنظیم‌گری برای رقابت» استفاده می‌شود که نشانگر ضرورت حضور تنظیم‌گر برای رقابت در فضای اقتصادی کنونی از طریق تنظیم مقررات می‌باشد. مسأله اصلی مقاله آن است تا مفهوم اقتصاد تنظیم‌گری را با توجه به موضوع حقوق رقابت در اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی مورد مقایسه قرار دهد، لذا ماهیت حقوق رقابت به عنوان چارچوب نظری پژوهش، مسیر مقایسه تنظیم‌گری میان اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی را هموار خواهد ساخت. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است و یافته‌های آن نشان می‌دهد که مکاتب اقتصاد متعارف همچون مکتب کلاسیک و شیکاگو، تنها به کارایی صرف در حقوق رقابت اعتقاد دارند، در حالی که تنها کارایی اقتصادی مورد پذیرش اندیشمندان اسلامی نیست. در واقع با بررسی نهاد حسبه به عنوان نهادی که متولی و مجری حقوق رقابت در اقتصاد اسلامی می‌باشد، مشخص شد که این نهاد علاوه‌بر فراهم نمودن اهداف اقتصادی، اهداف غیراقتصادی را نیز بر‌عهده دارد و همین سبب می‌شود که ماهیت اقتصاد تنظیم‌گری در این مکتب، تفاوت قابل ملاحظه‌ای نسبت به ماهیت اقتصاد تنظیم‌گری دیگر مکاتب اقتصادی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of the Regulatory Economics Between Islamic and Conventional Economics with Regard to Competition Law

نویسندگان [English]

  • Farshad Momeni 1
  • Abdol Rasoul Ghasemi 2
  • Mohammad Reza Shokohi 3
  • Mohammad Azimzadeh Arani 4

1

2

3

4

چکیده [English]

The Regulatory Economics concept has been closely associated with the concept of competition and this relationship has been highlighted during recent decades. Today, Regulation and competition have inseparable relationship with each other in the economy, so that sometimes the " regulation for competition " methods are used in the market  to indicate that the regulator is required to compete in the current economic environment. The main issue of this paper is the comparative analysis of the regulatory economics concept between Islamic and conventional economics with regard to competition law. The nature of competition law is considered as a theoretical framework.
This study was conducted with the comparative-analytical approach. The findings show that conventional economics schools such as the classical and Chicago schools only consider the efficiency of competition law while Islamic scholars believe other factors moreover the   efficiency. In fact, the study of Hesbe as a regulatory body indicate that this institution is responsible for economic and non-economic objectives. Therefore, the regulatory nature has a significant difference in Islamic economics and other schools.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Regulatory Economics
  • Regulatory Body
  • Competition Law
  • Hesbe
ابن اخوه، محمد بن احمد القرشی (1408ق)، معالم القربه فی احکام الحسبه، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن عبدون (1352ق)، رساله فی القضاء و الحسبه، بی‌جا.
ابن منظور، محمد (1408ق)، لسان العرب، بیروت: داراحیاء التراث العربی، جلد 3.
اطروش، حسن (1372ق)، الاحتساب، بی‌جا.
باقری، محمود و محمد صادقی (1392)، «حسبه؛ ابزار حقوق اسلامی در نظارت و کنترل بازارهای رقابت‌پذیر و رقابت‌ناپذیر»، دانش‌نامه حقوق اقتصادی، شماره 4، صص
78-103.
باقری، محمود و مهدی رشوند‌بوکانی (1387)، «حقوق رقابت و دفاع از تمامیت بازار در فقه امامیه»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 28، صص 51-86.
بحرانی (آل عصفور)، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، مصحح: محمدتقی ایروانی و سید عبدالرزاق مقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1368ق)، دارالعلم للملایین، بی‌جا.
حسینی، سید شمس‌الدین و افسانه شفیعی (1386)، «تعامل دولت و بازار و رویکرد تنظیم در اقتصاد ایران؛ تأملی در سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی»، پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، شماره 43، صص 25-60.
حسینی‌عاملی، سید جواد بن محمد (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، جلد 12، چاپ 1.
حکیمی، محمدرضا (1391)، الحیاة، مترجم: احمد آرام، تهران: دلیل ما.
حلی، ابن ادریس و محمد بن منصور بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، جلد 2، چاپ 2.
خاور، محمد (1355)، «گران‌فروشی و کم‌فروشی و احتکار از نظر شریعت اسلام و قوانین جاری مملکتی»، حقوقی دادگستری، به نقل از  www.hoghooghdanan.com
راوندی، قطب‌الدین و سعید بن عبدالله (1405ق)، فقه القرآن، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، جلد 2، چاپ 2.
رنانی، محسن (1376)، بازار یا نا بازار، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
زراء‌نژاد، منصور (1381)، «تأملی در ویژگی‌های بازار از نظر اسلام و تاریخ مسلمانان»، پژوهش‌های رشد و توسعه پایدار، شماره 7 و 8، صص 1-24.
ژید، شارل و شارل ریست (1370)، تاریخ عقاید اقتصادی، مترجم: کریم سنجابی، تهران: دانشگاه تهران.
سنامی، عمر بن محمد (1406ق)، نصاب الاحتساب، چاپ مریزن عسیری.
سید رضی (1385)، نهج‌البلاغه، مترجم محمد دشتی، تهران: الهادی.
صادقی، محمد (1393)، «تفکیک بازار از نابازار و تأثیر آن بر گستره إعمال حقوق رقابت»، پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
صدر، محمدباقر (1382)، اقتصاد ما، مترجم: محمدکاظم موسوی، تهران: نشر برهان.
عبدالرحمان ‌بن نصر شیزرى (1401ق)، نهایة الرتبة فى طلب الحسبة، بیروت: چاپ سید باز عرینى.
غزالى، محمد بن محمد (1406ق)، احیاء علوم‌الدین، بیروت: دارالکتاب العزی.
فراهانی‌فرد، سعید (1381)، سیاست‌های‌ اقتصادی‌ در اسلام، تهران: پژوهشگاه‌ فرهنگ‌ و اندیشه‌ اسلامی.
فلاح‌زاده، علی‌محمد و محمود باقری (1388)، «مبانی حقوق عمومی حقوق رقابت (با نگاهی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)»، حقوق، شماره 3، صص 63-82.
گریفین، دبلیو آر و جی مورهد (1382)، رفتار سازمانی، مترجم: سیدمهدی الوانی و غلامرضا معمارزاده، تهران: مروارید.
ماوردى، ابوالحسن علی بن محمد (1410ق)، الاحکام‌السلطانیة و الولایات الدینیة، بیروت: چاپ خالد عبداللطیف السبع العلمى.
منتظرى، حسینعلى (1408ق)، دراسات فى ولایة الفقیه و فقه‌الدولة الاسلامیة، قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، جلد 1 و 2.
منتظری، حسینعلی (1409ق)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، قم: مؤسسه کیهان، چاپ 1.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1421ق)، البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، جلد 2، چاپ 1.
موسویان، سید عباس (1382)، «جایگاه دولت در اقتصاد از دیدگاه اسلام»، اقتصاد اسلامی، شماره 10، صص 53-80.
نراقی، مولی محمد مهدی بن ابی ذر (209ق)، انیس التجار (محشی)، شرح سید محمدکاظم طباطبایی و سید اسماعیل صدر‌عاملی و عبد الکریم حائری‌یزدی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ 1.
هادی‌فر، داود (1389)، نهادهای حقوقی تنظیم مقررات؛ ساختار و سازوکار اجرایی، تهران: عترت نو.
هاروی، دیوید (1386)، نتولیبرالیسم؛ تاریخ مختصر، مترجم: محمود عبدالله‌زاده، تهران: اختران.
یوسفی، احمدعلی (1385)، «روش‌های کشف آموزه‌های اقتصاد اسلامی»، اقتصاد اسلامی، شماره 22، صص 147-176.
Arrow, K. J. (1969). The Organization of Economic Activity: Issues Pertinent to the Choice of Market Versus Nonmarket Allocation. The Analysis and Evaluation of Public Expenditure: the PPB System, 1, 59-73.
Baldwin, R., Cave, M., & Lodge, M. (2012). Understanding Regulation: Theory, Strategy, and Practice. Oxford University Press on Demand.
Becker, G. S. (1983). A Theory of Competition Among Pressure Groups for Political Influence. The Quarterly Journal of Economics, 371-400.
Biglaiser, G., & Ma, C. T. A. (1999). Investment Incentives of a Regulated Dominant Firm. Journal of Regulatory Economics, 16(3), 215-236.
Bork, R. (1993). The Antitrust Paradox: A Policy at War with Itself.
Crew, M., & Parker, D. (2005). Development in the Theory and Practice of Regulatory Economics. International Handbook on Economic Regulation.
Dibadj, R. (2006). Rescuing Regulation State University of New York (SUNY) Press.
Esposito, J. L. (Ed.). (2004). The oxford dictionary of Islam. Oxford University Press.
Le Grand, J. (1991). The Theory of Government Failure. British journal of Political Science, 21(04), 423-442.
Jordana, J., & Levi-Faur, D. (Eds.). (2004). The politics of Regulation: Institutions and Regulatory Reforms for the Age of Governance. Edward Elgar Publishing.
Kaufmann, D., Kraay, A., & Mastruzzi, M. (2009). Governance Matters VIII: Aggregate and Individual Governance Indicators, 1996-2008. World bank Policy Research Working Paper, (4978).
Kolm, S. C. (1996). Modern Theories of Justice, 1ère éd.
Morgan, B., & Yeung, K. (2007). An Introduction to Law and Regulation: Text and Materials. Cambridge University Press.
Muller, J. Z. (1995). Adam Smith in His Time and Ours: Designing the Decent Society. Princeton University Press.
Spiller, P. T., & Tommasi, M. (2005). The Institutions of Regulation: An Application to Public Utilities. In Handbook of New Institutional Economics, 515-543. Springer US.
Peltzman, S. (1976). Toward a More General Theory of Regulation, The Journal of Law and Economics, 19, 211-240.
Stigler, G. J. (1971). The Theory of Economic Regulation. The Bell Journal of Economics and Management Science, 3-21.
Stucke, M. E. (2010). Money, Is That What I Want?: Competition Policy & the Role of Behavioral Economics. Santa Clara Law Review, 50.
Taylor, M. D. (2006). International Competition Law: A New Dimension for the WTO?. Cambridge University Press.
Valentine, D. A, (1997). The Goals of Competition Law, Available at: http://www.ftc.gov/speeches/other/dvspeech.shtm.
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 17
آبان 1395
صفحه 149-176