بررسی عوامل تعیین‌کننده سود خالص در بانکداری بدون ربا با تأکید بر تفاوت سود قطعی و علی‌الحساب (مطالعه موردی: نظام بانکداری بدون ربا ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم اقتصادی، مدرس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی

2 کارشناس ارشد علوم ‌اقتصادی

3 دانشیار گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور

4 دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

بر اساس قانون بانکداری بدون ربا، بانک مجاز است سپرده‌هایی که نزد بانک به امانت گذاشته می‌شود را به وکالت یا وصایت از سپرده‌گذار در طرح‌های سودده به‌ کاربرده و در پایان سال مالی سود حاصله از فرآیندهای اقتصادی را پس از کسر حق‌الوکاله و مالیات‌های متعلقه بین خود و سپرده‌گذار تقسیم نماید. مهمترین ویژگی قانون بانکداری بدون ربا، تغییر نظام تجهیز و تخصیص منابع، معرفی عقود مشارکتی و مبادله‌ای و حذف ربا از نظام بانکی در کنار جایگزین نمودن نرخ سود علی‌الحساب در عقود با بازدهی متغییر است. در این پژوهش به‌منظور ارزیابی اهمیت عملکرد مطابق قانون بانکداری بدون ربا در سودآوری بانک­های سیستم بانکی ایران، عوامل مؤثر بر سود خالص بانک­ها در دوره 1386-1392 مورد بررسی قرارگرفته است. بر اساس نتایج پژوهش با افزایش یک‌درصدی در تفاوت سود علی‌الحساب و قطعی، سود خالص بانک­ها 11/0 درصد افزایش خواهد داشت که رقم قابل‌توجهی است. به‌عبارت‌ دیگر چنانچه عملکرد بانک­ها بر اساس این اصل مهم بانکداری بدون ربا باشد، نه‌ تنها تأثیر منفی بر سوددهی خالص بانک نخواهد داشت، بلکه منجر به افزایش سود خالص نیز خواهد شد. به‌علاوه عملکرد قانون‌مدار و کارآمد بانک در اعطای واقعی سود علی‌الحساب و محاسبه رقم قطعی این سود در پایان دوره، می­تواند مشوق بزرگی برای جذب منابع بانکی باشد و شبهه نزدیک شدن ماهیت برخی از عقود با بازدهی متغییر به قراردادهای ربوی را از میان بردارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the Determinants of Net Income in Riba-Free Banking with an Emphasis on Differences Between Realized and on Account Profits (Case Study: Iran's Riba-Free Banking System)

نویسندگان [English]

  • Mahdi Ghaemiasl 1
  • Shahab Matin 2
  • Sadegh Bafandeh Imandoust 3
  • Sayyed Mahdi Mousavi Barrodi 4
جمشیدی، ابوالقاسم (1382)، سیستم‌های مالی و سیاست پولی در جمهوری اسلامی ایران: سیاستگذاران پولی در ایران، تهران: انتشارات مؤسسه ‌خدمات ‌فرهنگی ‌رسا.
سلامی، حبیب‌الله و علی بهمنی (1380)، «اثر تعیین نرخ سود تسهیلات برکارایی بانکداری بدون ربا»، پژوهش‌های اقتصادی، شماره 2، صص27-40.
صمصامی، حسین (1389)، «ربا و مشکلات اقتصاد ایران»، معرفت اقتصادی، شماره 1، صص 113-140.
محسنی زنوزی، سید جمال‌الدین، پریسا جوهری‌سلماسی و علیرضا هلالی (1390)، «بررسی همگرایی بلندمدت نرخ سود بانکی با بازدهی بازار سهام در ایران»، معرفت اقتصاد اسلامی، شماره 5، صص35-46.
مداح، مجید (1388)، اصول اقتصادسنجی (با رویکرد به مباحث ایران)، همدان: انتشارات نور علم، چاپ اول.
Durbin, J; Watson, G. S (1951), "Testing for Serial Correlation in Least Squares Regression, II". Biometrika 38 (1–2), pp. 159–179
Jarque, Carlos M; Bera, Anil K (1987), "A Test for Normality of Observations and Regression Residuals". International Statistical Review 55 (2), pp. 163–172
Levin, A., C. F. Lin, and C. Chu (2002), "Unit Root Tests in Panel Data: Asymptotic and Finite-Sample Properties", Journal of Econometrics, 108, pp. 1–24.
Scott J. W., Arias J. C (2011), "Banking Profitability Determinants", Business Intelligence Journal, pp. 209-230
Haron, S (1996a), "The Effects of Management Policy on the Performance of Islamic Banks", Asia Pacific Journal of Management, Vol 13, No.2, pp. 63-76.
Haron, S. (1996b), Determinants of Islamic Bank Profitability, Unpublished PhD Thesis, University of New England.
Boyd, J. H., Levine, R., & Smith, B. D (2000), the Impact of Inflation on Financial Sector Performance, Journal of Monetary Economics, 47(2), pp. 221-248.
Revell, J. R. S. (1980). Costs and Margins in Banking: An International Survey, Paris: Organization for Economic Co-operation and Development.
Levine, R., & Zevros, S (1998), Stock Markets, Banks, and Economic Growth, American Economic Review, 88(3), pp. 537-558.
Ramadan, I. Z., Kilani, Q. A., & Kaddumi, T. A (2011), Determinants of Bank Profitability- Evidence from Jordan. International Journal of Academic Research, pp. 180-191.
Awan, A. G. (2009). Comparison of Islamic and Conventional Banking in Pakistan, Proceedings 2nd CBRC, Lahore, Pakistan, pp. 1-36.
Izhar, H., &Asutay, M (2007), Estimating the Profitability of Islamic Bank: Evidence from Bank Mualamat Indonesia. Review of Islamic Economics, 11(2), pp. 17-29.
Haron, S., & Azmi, W. N. W (2004), Profitability Determinants of Islamic Banks: A Cointegration Approach, Creating Dynamic Leaders.
Sufian, F., and Habibullah, M. S (2010), "Accessing the Impact of Financial Crisis on Bank Performance". Asean Economic Bulletin, 27(3), pp. 245-262.
Kosmidou, K., Tanna, S., & Pasiouras, F (2005), Determinants of Profitability of Domestic UK Commercial Banks: Panel Evidence from the Period 1995-2002. Economics, Finance and Accounting- Applied Research Working, pp. 1-27.
Idris, A. R., Asari, F. F. A. H, Taufik, N. A. A., Salim, N. J., Mustaffa, R., & Jusoff, K (2011), Determinants of islamic banking institutions' profitability in malaysia. World Applied Sciences Journal 12 (Special Issue on Bolstering Economic Sustainability), pp. 1-7.
Athanasoglous, P. P., Delis, M. D., & Staikouras, C. K. (2006). Determinants of Bank Profitability in the South Eastern European Region. Working Paper 47, Bank of Greece, pp. 1-31.
Alkassim, F. A (2005), the Profitability of Islamic and Conventional Banking in the GCC Countries: A Comparative Study. Retrieved June 15, 2011, from http://blog.uny.ac.id/sukirno/files/2011/09/Profitability_Islamic_and-Conventional-Banking.pdf
Bashir, A. M, (2003), "Determinants of Profitability in Islamic Banks: Some Evidences from the Middle East", Islamic Economic Studies. 11(1), pp. 31-57.
Bashir, A. & Hassan, M (2004), Determinants of Islamic Banking Profitability, ERF Paper, 10th Conference.
Van Horne, J. and Wachowicz, J. (2005). Fundamentals of Financial Management (12 ed.), UK: Pearson Education Limited.
Moin, M. S. (2008). Performance of Islamic Banking and Conventional Banking in Pakistan: A Comparative Study.
Flamini, V., McDonald, C., Schumacher, L. "The Determinants of Commercial Bank Profitability in Sub-Saharan Africa," IMF, Working Paper Series, forthcoming.
Weaver, S.C (2001), Measuring Economic Value added: A Survey of the Practices of EVA Proponents. Journal of Applied Finance, 11, pp. 50-60.
Ben Naceur, S, (2003), the Determinants of the Tunisian Banking Industry Profitability: Panel Evidence. ERF Research Fellow.
Akhter, W., Raza, A., Orangzab & Akram, M, (2011), Efficiency and Performance of Islamic banking: the Case of Pakistan. Far East Research Centre, 2(2), pp. 54-70.
Molyneux, P., & Thornton, J, (1992), Determinants of European Bank Profitability: a note. Journal of Banking and Finance, 16, pp. 1173–1178.
Perry, P. (1992). Do banks gain or lose from inflation? Journal of Retail Banking, No. 14, pp. 25–30.
 Revell, J (1979), Inflation and Financial Institutions. Financial Times, London.
Abreu, M., & Mendes, V. (2001). Commercial Bank Interest Margins and Profitability: Evidence from Some EU Countries. Paper Presented at the Proceedings of the Pan-European Conference Jointly Organized by the IEFS-UK & University of Macedonia Economic & Social Sciences. Thessaloniki, Greece, pp. 17–20.
Banks: a Cross-Sectional and Dynamic Panel Analysis. the Manchester School, 72 (3), pp. 363–381.
Bikker, J.A., & Hu, H. (2002). Cyclical Patterns in Profits, Provisioning and Lending of Banks and Procyclicality of the New Basel Capital Requirements. BNL Quarterly Review, No. 221, pp. 143–175.
Short, B.K (1979), the Relation between Commercial Bank Profit Rates and Banking Concentration in Canada, Western Europe and Japan. Journal of Banking and Finance, No. 3, pp. 209–219.
Smirlock, M (1985), Evidence on the (none) Relationship between Concentration and Profitability in Banking. Journal of Money, Credit, and Banking, No. 17, pp. 69–83.
Yudistira, D (2004), "Efficiency in Islamic Banking: an Empirical of Eighteen Banks", Islamic Economic Studies, Vol. 12, No. 1, pp. 1-19.
Podder, B, (2012), Determinants of Profitability of Private Commercial Banks in Bangladesh: an Empirical Study, Master Thesis of in Banking and Finance, Asian Institute of Technology, School of Management.
Hester, Donald D. and John F. Zoellner (1966), the Relation between Bank Portfolios and Earnings: An Econometric Analysis, Review of Economics and Statistics, No. 48, pp. 372-386.
Bourke, P (1989), Concentration and Other Determinants of Bank Profitability in Europe, North America and Australia. Journal of Banking and Finance, No. 13, pp. 65-79.
Staikouras, Ch., & Wood, G (2003), the Determinants of Bank Profitability in Europe. Paper Presented at the Proceedings of the European Applied Business Research Conference, Venice, Italy, pp. 9–13.
Arellano, M (1987), "Computing Robust Standard Errors for Within-groups Estimators," Oxford Bulletin of Economics and Statistics, No. 49, pp. 431-434.
Teng, K. Y (2012), The Determinants of Islamic Banks Profitability In Malaysia (Doctoral Dissertation, Universiti Tunku Abdul Rahman).
Yusof, Eddy and Fahmy, Ezry (2008), "Are Islamic Banks in Malaysia Really Islamic'?", Munich Personal Repec Archive, MPRA, Paper No. 20901, pp. 10-12.