مطالعات اقتصاد اسلامی

عدالت به‌مثابه روش؛ سیر رویکردهای روش‌شناختی در اقتصاد اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد اسلامی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

2 پژوهشگر مؤسسه پژوهشی مبانی و مدل‌های اقتصادی

چکیده

یکی از حوزه‌های بسیار اساسی و مبنایی در هر علمی، حوزۀ روش‌شناسی آن است به‌گونه‌ای‌که می‌توان ادعا کرد قوام هر علم به روش‌شناسی آن است. البته روش‌شناسی را نمی‌توان کاملاً و دقیقاً از معرفت‌شناسی علم جدا کرد و این دو تکمیل‌کنندۀ یکدیگر هستند. متأسفانه آنچه در اقتصاد اسلامی آن‌طور که باید و شاید،‌ مطمح نظر دانشمندان قرار نگرفته است، همین حوزۀ روش‌شناسی است. عمدۀ رویکردهای رایج در اقتصاد اسلامی، همان روش‌شناسی اقتصاد متعارف است و اقتصاددانان اسلامی کمتر در این زمینه نوآوری داشته‌اند. در این مقاله سعی می‌شود پس از تبیین حوزۀ روش‌شناسی، دربارۀ رابطۀ آن با معرفت‌شناسی، رابطۀ عینیت و ذهنیت و نیز جایگاه تجربه، عقل و ارزش از نگاه اقتصاددانان غربی و اسلامی بحث شود. سپس روش کشف نظریه‌های اقتصاد اسلامی را با تأکید بر نظریات شهید مطهری و شهید صدر بررسی می‌کنیم. نهایتاً با معرفی عدالت به‌مثابۀ مبنای معرفت‌شناسی و روش‌شناسی در علوم انسانی‌اسلامی و خصوصاً اقتصاد اسلامی، تلاش می‌کنیم چارچوب نوآورانه‌ای در حوزۀ روش‌شناسی مبتنی‌بر تلقی اسلامی از عدالت تحت عنوان «توازن حق‌مدار» ارائه کنیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Justice as Method; Reviewing Methodological Approaches in Islamic Economics

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mehdi Zaribaf 1
  • Ali Akbar Nasekhian 2
  • Ali Saeedi 2

1

2

چکیده [English]

Methodology is one of the most important realms in every discipline such that it is regarded as the consolidation of that science. Methodology, however, cannot be separated from epistemology. Unfortunately, methodology doesn't have gain its proper position in Islamic Economics. Most of methods used in Islamic Economics are those of conventional economics without any innovation. Explaining methodology realm, in this paper, we discuss the relation between methodology and epistemology, and between object and subject as well as the relationship among experiment, reason and value. Emphasizing Shahid Sadr and Shahid Motahari opinions, we review the method on exploring Islamic economics theories. Then, we introduce justice as a basis for methodology and epistemology in Islamic human sciences including Islamic economics. Our attempt is to propose an innovative framework for methodology based on Islamic account of Justice which is named "Haq-based Harmony".

کلیدواژه‌ها [English]

  • methodology
  • Islamic Economics
  • Justice
  • Haq-based harmony
تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد (١۴١٠ق)، غرر الحکم و درر الکلم‏، دار الکتاب الإسلامی‏.
توکلی، محمدجواد (١٣٨٩)، «درآمدی بر چیستی، قلمرو، و چشم‌اندازهای فلسفه اقتصاد اسلامی»، معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ٣، پاییز و زمستان.
دادگر، یدالله (١٣٧٩)، «روش‌شناسی و معرفت‌شناسی اقتصاد اسلامی»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)، ش11-12، پاییز و زمستان.
دادگر، یدالله و علی‌اصغر هادوی‌نیا (١٣٩١)، «مطالعۀ تطبیقی عقلانیت اسلامی با رویکرد شناختی»، فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره ۴٧.
زریباف، سیدمهدی (1391) تحلیلی بر سیر شناخت و روش‌شناسی علم اقتصاد، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
صدر، محمدباقر (١٣۶٢)؛ مدرسه اسلامی، ترجمه علی کاظمی خلخالی، تهران: موسسه مطبوعاتی عطایی.
صدر، محمدباقر (١٣٧۵)، اقتصادنا، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
مطهری، مرتضی(١٣۶٨)، نظری به نظام اقتصادی اسلام، انتشارات صدرا، چاپ اول.
طباطبایی، محمدحسین (١۴٢٨ق.)، الانسان و العقیده، مکتبة فدک لإحیاء التراث.
طباطبایی، محمدحسین (١٣٩٩ق.)، نهایةالحکمة، انتشارات جامعۀ‌ مدرسین قم.
 مجلسی، محمدباقر (١۴٠٣ق)، بحار الأنوار، ط- بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى (١۴١۵ ق‏)‏، تفسیر الصافی‏، مکتبه الصدر.
محمدی ری‌شهری، محمد (1375)، میزان‌الحکمه، قم: دارالحدیث.
میرمعزی، سیدحسین (١٣٨۶)، «روش فلسفه علم اقتصاد اسلامی»، فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره ٢٧.
مینی، پیرو (١٣٧۵) فلسفه و اقتصاد، ترجمۀ نصرت و راغفر، جامعه و اقتصاد.
نظری، حسن‌آقا (١٣٨۶)، نظریه‌پردازی در اقتصاد اسلامی، انتشارات سمت.
هادوی تهرانی، مهدی (١٣٨٣)، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، خانه خرد.
 
Coase, Ronald (1960), "The Problem of Social Cost", Journal of Law and Economics, 3 (1): pp.1–44
Coase, Ronald (1992), "The Institutional Structure of Production", American Economic Review, 82 (4): pp.713–719
Dyke, C. Philosophy of Economics, Prentice – Hall, Foundations of Philosophy Series, USA, 1981
Feyerabend, Paul Kart (1977) "Rationalism, Relativism and Scientific Method", in P. K. Feyerabend, Knowledge, Science and ‎Relativism, ed. by J. Preston, Cambridge, Cambridge University Press, 1999.‎
Foley, Richard (1988) "Different Conceptions of Rationality", in E. McMullin, ed. Construction and Constraint: The Shaping ‎of Scientific Rationality, Notre Dame, Notre Dame University Press.‎
Friedman, Milton (1953), Essays in Positive Economics, The university of Chicago, Chicago press, Chicago and London
Haneef, Mohamed; Furqani, Hafas (2011) "Methodology of Islamic Economics: Overview of Present State and Future Direction", Journal of Economics, Management & Accounting, 19, no. 1.
Hindess, Barry (1977), Philosophy and Methodology in the Social Sciences, Harvester press.
Hutchison, Terernce Wilmot (1938), Significance and Basic Postulates of Economic Theory, Macmillan
Kuhn, Thomas S. (1962), The Structure of Scientific Revolutions, University of Chicago Press.
MacIntyre, Alasdair (1988) "The Rationality of Traditions", in A. MacIntyre, Whose Justice? Which Rationality? ‎(Notre Dame, Notre Dame University Press. ‎
Maki, Uskali (2008), Realism; The Philosophy of Economics, an Anthology, Edited by Hausman, Daniel; Third Edition; Cambridge University Press
MCcloskey, Donald (1983), "Rhetoric of Economics", Journal of Economic Litrature, Vol. XXI, June, pp.481-515
Rorty, R. (1996), "The Ambiguity of Rationality", Constellations, vol. 3, no.1.‎
Samuelson, Paul (1963) "Problems of Methodology-Discussion", American Economic Review, Proc. May (53), pp.23- 36.
Samuelson, Paul (1964). "Theory and Realism: A Reply", American Economic Review, Sept, (54), pp.436-39.
Samuelson, Paul (1965a). "Professor Samuelson on Theory and Realism Reply", American Economic Review, Dec, (55), pp.1164-72.
Samuelson, Paul (1965b), Foundations of Economic Analysis, New York, Harvard University Press.
مطالعات اقتصاد اسلامی
دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 15
آبان 1394
صفحه 147-178