کاربرد ریاضیات در اقتصاد اسلامی؛ مزایا و محدودیت‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشیار دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

3 کارشناس ارشد اقتصاد اسلامی، دانشگاه خوارزمی

چکیده

علم اقتصاد علیرغم اینکه در میان شاخه‌های علوم اجتماعی، بیش از سایر رشته‌ها از ابزارهای ریاضی برای تبیین و پیش‌بینی استفاده نموده اما در این زمینه با مزایا و محدودیت‌های قابل توجهی نیز روبه‌رو بوده است. در این تحقیق ضمن بررسی سیر تاریخی و مبانی نظری کاربرد ریاضیات در اقتصاد متعارف، به مزایا و محدودیت‌های روش ریاضی در پژوهشهای اقتصادی پرداخته شده است. در ادامه نیز علاوه‌بر معرفی مبانی نظری کاربرد ریاضیات در اقتصاد اسلامی به مزایا و محدودیت‌های به‌کارگیری آن در این دانش اشاراتی شده است. در انتها نیز تلاش شده تا با ارائه الگویی بهینه از کاربرد ریاضیات در اقتصاد اسلامی، مسیر درست تعامل این دو حوزه از دانش تبیین گردد.
یافتههای تحقیق نشان می‌دهد که اقتصاد اسلامی در صورت رعایت اصول مشخصی همچون عدم افراط در به‌کارگیری روش ریاضی، هدف قرار ندادن صورت‌گرایی، استفاده از شاخه‌های نوین ریاضی و استفاده از سایر روش‌های مطالعه علمی در کنار روش ریاضی، می‌تواند به الگویی کارآمد از پژوهش مبتنی بر ریاضیات دست یابد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Application of Mathematics in Islamic Economics, Benefits and Limitations

نویسندگان [English]

  • Amir Khadem Alizadeh 1
  • Mohammad Hossein Pourkazemi 2
  • Mohsen Keshavrz 3

چکیده [English]

Although economics among the branches of social sciences, takes the most benefits from applying mathematical tools for the problems of explanation and prediction, so far has experienced lots of limitations.
So in this paper we tried not only to study the historical and theoretical foundations of mathematics in conventional economics, but also to discuss the advantages and limitations of mathematical methods in economic researches. Then, in addition to the introduction of the theoretical principles of applying mathematics in islamic economics, its advantages and limitations were mentioned. Finally, efforts have been made to explain the right interaction of these two fields, providing an optimal model of the application of mathematics in Islamic economics.
Results show that islamic economic is able to achieve an efficient pattern of the mathematics -based research, if some special principles such as laying away excesses in the use of mathematical methods, not aiming at formalisms, using new branches of mathematics and  also other methods of scientific studies in the mathematical method be considered.

کلیدواژه‌ها [English]

  • methodology of economics
  • mathematical economics
  • Islamic Economics
  • pure economy
آقانظری، حسن (1385)، نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی؛ امکان نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی و روش آن، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ابوالحسنی، اصغر؛ حسنی مقدم، رفیع (1389)، «کاربردهای بحث تصمیم‌گیری در شرایط نااطمینانی و نظریه بازی‌ها در مدل‌دار کردن اقتصاد اسلامی»، جستارهای اقتصادی، ش13، صص9-43.
باقری، علی (1387)، «اقتصاد اسلامی در گذر تاریخ»، روزنامه ایران، شماره 3964، 9 تیر، ص12.
بلاگ، مارک (1387)، روش‌شناسی علم اقتصاد‌: اقتصاددانان چگونه تبیین می‌کنند، ترجمه‌ غلامرضا آزاد (ارمکی)، تهران: نشر نی.
بلند، لارنس ای (1384)، «روش‌شناسی اقتصادی: تئوری و عمل»، ترجمة محمود متوسلی و ایلناز ابراهیمی، برنامه و بودجه، ش92، صص5-36.
پورکاظمی، محمدحسین (1381)، «نقش ریاضیات در مدیریت و اقتصاد»، پیام مدیریت، ش2، صص5-28.
دادگر، یدالله (1384)، «چالش‌ها و عناصر اصلی در پردازش و سنجش نظریه اقتصاد اسلامی»، پژوهش‌های اقتصادی، ش16، صص 1-28.
رضایی، محسن و حسنی مقدم، رفیع (1391)، «بررسی و بهینه‌سازی رفتار مصرف‌کننده در اقتصاد اسلامی با استفاده از تکنیک برنامه‌ریزی پویا»، پژوهش‌های اقتصادی ایران، ش51، صص71-87.
زنگنه، حمید (1386)، «الگویی از اقتصاد کلان بدون بهره»، ترجمة وحید مهربانی، اقتصاد اسلامی، ش25، صص179-196.
سبحانی، حسن؛ مهربانی، وحید (1386)، «بررسی تأثیر انفاق بر نابرابری درآمدها در ایران»، اقتصاد اسلامی، ش27.
صالحی آسفیجی، نورالله؛ دلالی اصفهانی، رحیم؛ واعظ برزانی، محمد و میرعسکری، سید رضا (1389)، «بررسی تعادل و پایداری یک مدل کلان اقتصادی بدون بهره در مقایسه با مدل کلاسیک سارجنت»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش2، صص5-28.
عیوضلو، حسین (1379)، «مبانی روش‌شناسی و ساختار نظریه‌های علمی اقتصاد اسلامی»، میان‌رشته‌ای، ش11-12، صص143-162.
عیوضلو، حسین (1386)، «شاخص‌های عدالت اقتصادی‌: ارائه شاخص‌هایی جهت ارزیابی عملکرد و تحلیل جهت‌گیری سیاست‌های توسعه در راستای تحقق عدالت اجتماعی»، طرح پژوهشی کمیسیون اقتصاد کلان، بازرگانی و اداری مجمع تشخیص مصلحت نظام.
فرزین‌وش، اسدالله؛ کمیجانی، اکبر و یوسفی شیخ رباط، محمدرضا (1390)، «الزامات اقتصاد اسلامی به‌عنوان علم بین‌رشته‌ای»، اقتصاد اسلامی، ش43، صص55-78.
قائمی‌نیا، علی‌اصغر (1390)، «آسیب‌شناسی اقتصاد اسلامی در حوزه نظر و عمل»، زمانه، ش17، صص40-41.
قائمی‌نیا، علی‌اصغر (1391)، «روش‌شناسی اقتصاد اسلامی به‌مثابه علم دینی»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش51 و 52، صص29-32.
کهف، منذر (1385)، «علم اقتصاد اسلامی، تعریف و روش»، ترجمة سید حسین میرمعزی، اقتصاد اسلامی، ش23، صص157-186.
کیاالحسینی، سید ضیاءالدین (1380)، «برآورد خمس ارباح مکاسب به‌عنوان یکی از منابع مالی اسلامی تأمین اجتماعی»، تأمین اجتماعی، ش9، صص213-248.
متوسلی، محمود؛ عبادی، جعفر و مشهدی احمد، محمود (1390)، «اقتصاد ارتدکسی، مطالعه‌ای در معنا، مفهوم و ویژگی‌های آن»، تحقیقات اقتصادی، ش97، صص175-205.
مصباحی، غلامرضا؛ درخشان، مسعود؛ توتونچیان، ایرج؛ صادقی تهرانی، علی و هادوی تهرانی، محمدمهدی (1379)، «اقتصاد اسلامی، پیشینه تاریخی و چشم‌انداز آینده (میزگرد)»، دین و ارتباطات، شماره 11 و 12، صص 205 -230.
مطهری، مرتضی (1376)، مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا.
موریشیما، میچیو (1373)، «بهره‌گیری‌های درست و نادرست از ریاضیات»، ترجمة مرتضی قره‌باغیان، اقتصاد، صص52-79.
میرمعزی، سیدحسین (1384)، «الگوی مصرف کلان در جامعه اسلامی»، اقتصاد اسلامی، ش35، صص33-56.
میرمعزی، سیدحسین (1390)، نظام اقتصادی اسلام؛ مبانی، اهداف، اصول راهبردی و اخلاق، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
میسمی، حسین؛ یاوری، کاظم؛ قائمی اصل، مهدی؛ توکلیان، حسین (1391)، «ارائه مدل تعادل عمومی در چارچوب اقتصاد و بانکداری اسلامی»، اقتصاد اسلامی، ش45، صص77-106.
نظرپور، محمد نقی (1384)، «آزمون‌های تجربی در اقتصاد و کاربرد آن در اقتصاد اسلامی»، اقتصاد اسلامی، ش17، صص11-44.
هدایتی، سید علی‌اصغر (1379)، «آزمون نظریه‌های علمی (تجربی) و دانش هنجاری در قلمرو اقتصاد اسلامی»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)، ش11-12، صص129-141.
 
Arrow X. J, Intriligator M. D. (1991), Handbook of Mathematical Economics, Vol 1, Fourth edithion.
Bendjilali, Boualem & Farid B. Taher (1990), "A Zero Efficiency Loss Monopolist: An Islamic Perspective"; The American Journal of Islamic Social Sciences; 7(1).
Coase, Ronald H. (1997), "Interview with Ronald Coase", 17 September, http://www.coase.org/coaseinterview.html.
Debreu, Gerard (1986), "Theoretical Models: Mathematical Form and Economic Content", Econometrica, 54, 1259-1270.
Dow, Sheila C. (1998), "Formalism in Economics", The Economic Journal, 108: 1826-28.
Dusek, Tamás (2008), "Methodological Monism in Economics", The Journal of Philosophical Economics, I:2, 26-50
Eckel ,Catherine C. (2004), "Vernon Smith: Economics as a Laboratory Science", Journal of Socio-Economics, 33 ,15–28
Elahi, Khandakar (2014) "Behavioural Controversy Concerning Homo Economicus: a Humean Perspective", The Journal of Philosophical Economics, VII: 2, p2-29.
Friedman, Milton (1999) "Conversation with Milton Friedman", in Brian Snowdon and Howard Vane (eds.), Conversations with Leading Economists: Interpreting Modern Macroeconomists, Cheltenham: Edward Elgar, pp. 122-44.
Landsburg, S. E. (2009), The Big Questions: Tackling the Problems of Philosophy with Ideas from Mathematics, Economics, and Physics, The Free Press, New York, NY, p. 246.
Lawson, Tony (2006), "The Nature of Heterodox Economics", Cambridge Journal of Economics, Oxford University Press, vol. 30(4), pp.483-505, July.
Leontief, Wassily W. (1982), "Letter in Science", No. 217, 9 July, pp.104- 107.
LiCalzi.M and Basile. A. (2004), "Economists and Mathematics from 1494 to 1969: Beyond the Art of Accounting", in: M. Emmer (ed.), Mathematics and Culture I, 95-107.
Magee¸ Bryan (1988), The Great Philosophers¸ Oxford University Press.
Mendritzki, Stefan (2014), "Philosophy of Economics for Real", Journal of Economic Methodology, 21:1, 98-103.
Neck, Reinhard (2014), On Austrian Economics and the Economics of Carl Menger, Atl Econ j.
Neilson, William (2009), MUST-HAVE MATH TOOLS FOR GRADUATE STUDY IN ECONOMICS, Department of Economics University of Tennessee – Knoxville.
Pigou, A. (Ed.) (1925), Memorials of Alfred Marshall, Londres: Macmillan.
Pogrebna, Ganna (2005), "Mathematical Formalism in Economics: Verdict of the Reality", Oeconomicus, Volume VII, page 83-109.
Smith, Leanne M(2001), "The Impact of the Third Wave - Mathematisation – on Samuelson's Economics", Discussion Paper / Department of Applied and International Economics, Massey University.
Tastan, Huseyin &Yay, Turan (2010), "Invisible Hand in the Process of Making Economics or on the Method and Scope of Economics", Panoeconomicus, Vol. 57 Issue 1, pp.61-83.