مولفه های غیر مادی رشد اقتصادی از منظر قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق(ع)

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، رشته تفسیر و علوم قرآن، مجتمع عالی امام خمینی(ره)

چکیده

در اقتصاد سکولار از عوامل رشد اقتصادی مانند آموزش نیروی انسانی و انباشت مهارت­ها، ایجاد و توسعه سرمایه فیزیکی، استفاده از فناوری­های پیشرفته و نرخ بالای بهره وری و نیز سرمایه اجتماعی یاد شده است. اما هنوز کشورهای زیادی هستند که با داشتن همین عوامل در دست یافتن به رشد همه جانبه با مشکلات اساسی دست به گریبان هستند و در تاریخ نیز ملت­هایی بوده­اند که با در اختیار داشتن همه عوامل مادی رشد و پیشرفت، دچار عقب گرد و شکست شده­اند.
از منظر قرآن کریم خداوند برای اداره جهان دو سازوکار در اختیار دارد، سازوکار جهان مادی و مشهود و سازوکار جهان غیب و غیر مادی و این دو سازوکار روی هم تاثیر می­گذارند. آنچه بشر از راه کشف علمی بدان دست می­یابد سازوکار جهان مادی و محسوس است، اما سازوکار جهان غیب از طریق وحی به انسان می­رسد. مولفه­های غیر مادی رشد اقتصادی از گروه دوم هستند که باید با استفاده از وحی الهی بدان دست یافت. در این مقاله در صدد طرح آثار مولفه­هایی از قبیل ایمان و تقوا، شکر، اقامه حدود و احکام الهی، استغفار و توبه و استقامت در راه حق بر روی رشد اقتصادی هستیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Non-material Components of the Economic Growth from the Perspective of Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Mesbahi Moghadam 1
  • Mahdi Roayaei 2
  • Mahdi Hematian 3

1 Associate professor, Faculty of islamic studies theology and guidance, Imam Sadiq University

2 M.A. candidate, Faculty of Islamic studies and economics, Imam Sadiq University

3 M.A. candidate of Quran interpretation, Imam Khomeini specialized university

چکیده [English]

In the conventional secular economics the main factors of economic growth include: education, skills accumulation, creation and expansion of physical capital, using high-level technologies, achieving a great level of productivity and social capital. However, there are quite a few countries that are facing principle problems though they all have the above-mentioned factors. In addition, historically, there were nations that faced severe failure while having all of the required material elements of growth. From the perspective of holy Quran, the divine God do have two mechanisms to manage the world; one material and one non-material; these two do influence each other. What the human being achieve, using scientific approach, is just the material mechanism but the non-material mechanism can be fulfilled only thorough inspiration. The non-material components of economic growth are related to the second mechanism and should be found from the divine inspiration. In this paper, we try to discuss the effects of non-material components (like: Iman, Taqva, Shokr, Iqamah of Hudud, Istighfar, Tubah and Estiqamah) on the economic growth.

کلیدواژه‌ها [English]

  • growth
  • Progress
  • human capital
  • physical capital
  • Holy Quran
قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم: سلیمانزاده.
آزاد دانا، حسین (1371)، «تحلیلی پیرامون مبانی و مفاهیم الگوهای رشد و توسعه اقتصادی در نظام اقتصاد اسلامی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق(ع).
آلوسى، سید محمود (1415ق.)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن على (1422ق.)، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی‏.
ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمر (1419ق.)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت‏: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1408ق.)، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
امین، سیده نصرت (1361)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان. ‏
پوراحمدی، حسین و شم آبادی، محمد (1390)، مقدمه­ای بر نظریه اقتصاد سیاسی اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
پیرایی، خسرو و پورفرج، علیرضا (1383)، «اثر تغییر ساختار تامین مالی بودجه بر رشد اقتصادی در ایران»، مجله تحقیقات اقتصادی، ش65، تابستان 1383، صص185-212.
ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد (1418ق.)، جواهر الحسان فى تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
جهانیان، ناصر (1388)، اسلام و رشد عدالت محور، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
چپرا، محمد (1383)، اسلام و توسعه اقتصادی راهبردی برای توسعه همراه با عدالت و ثبات، ترجمه محمدنقی نظرپور و اسحاق علوی، قم: دانشگاه مفید.
خلیلیان اشکذری، محمد جمال (1383)، «شناسایی برخی از شاخص‌های توسعه اقتصادی از دیدگاه اسلام»، پایان نامه دکتری، قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره).
درگاهی، حسن و قدیری، امراله (1382)، «تجزیه و تحلیل عوامل تعیین کننده رشد اقتصادی ایران»، فصلنامه پژوهش­های بازرگانی، ش26، بهار1382، صص1-34.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق.)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: بی­نا.
ربیعی، مهناز (1388)، «اثر نوآوری و سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در ایران»، مجله دانش و توسعه، س16، ش26، بهار 1388، صص122-142.
رحمانی، تیمور؛ عباسی نژاد، حسین و امیری، میثم (1386)، «بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران؛ مطالعه موردی: استان­های کشور با روش اقتصاد سنجی فضایی»، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، س7، ش2، تابستان 1386، صص1-30.
رنانی، محسن؛ دلالی اصفهانی، رحیم و صمدی، علی حسین (1389)، «ارائه الگویی برای رشد اقتصادی ایران، برخی ملاحظات نهادی»، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، س10، ش37، تابستان 1389، صص193-216.
زمخشری، محمود (1407ق.)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سیوطی، عبدالرحمن (1414ق.)، الدّر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت: دارالفکر.
شاه آبادی، ابولفضل و پوران، رقیه (1388)، «اثر مهاجرت مغزها بر رشد اقتصادی (مطالعه موردی ایران)»، فصلنامه پژوهش­های بازرگانی، ش52، پاییز 1388، صص35-64.
شوقی الفنجری، محمد (1381)، «مبانی نظری توزیع عادلانه»، ترجمه یوسف محمدی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش7، پاییز 1381، صص137-160.
صادقى تهرانى، محمد (1419ق.)، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مؤلف.
صفدری، مهدی؛ کریم، محمد حسین و خسروی، محمد رسول (1387)، «بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران»، فصلنامه اقتصاد مقداری، س5، ش17، تابستان 1387، صص39-62.
طباطبایى، سید محمد حسین (1417ق.)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن (1986م.)، مجمع البیان فی التفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
همو (1377)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر (1412ق.)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفۀ.
طوسى، محمد بن حسن (بی­تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عیاشى، محمد بن مسعود (1380ق.)، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه علمیه.
عیسوی، محمود (1379)، «مقایسه مبانی نظری و اهداف توسعه اقتصادی در اسلام و غرب»، پایان نامه کارشناسی ارشد، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
فخر رازى، ابوعبداله محمد بن عمر (1420ق.)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق.)، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.
فیض کاشانى، ملا محسن (1415ق.)، تفسیر الصافى، تهران: انتشارات الصدر.
قرشى، سید على اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
همو (1377)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
قرطبى، محمد بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
الکلینی، محمدبن یعقوب (1365)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیۀ.
کاشانى، ملا فتح اله (1336)، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، تهران: کتابفروشى محمد حسن علمى.
محمدزاده اصل، نازی (1381)، «آزمون نظریه رشد نئوکلاسیک»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، ش6، پاییز 1381، صص73-100.
محمدی ری شهری، محمد (1363)، میزان الحکمة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ج6، چ1.
مدرسى، سید محمد تقى (1419ق.)، من هدى القرآن، تهران: دار محبى الحسین.
مشیری، سعید و التجائی، ابراهیم (1387)، «اثر تغییرات ساختاری بر رشد اقتصادی کشورهای تازه صنعتی شده»، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی ایران، س12، ش36، پاییز 1387، صص85-114.
مصباحی مقدم، غلامرضا (1383)، مجموعه مقالات اقتصادی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
مصطفوی، حسن (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مطهری، مرتضی (1375)، مجموعه آثار، ج3، تهران: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازى، ناصر (1373)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ11، ج9.
موسوی همدانی، سید محمدباقر (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مهدوی، ابولقاسم (1379)، «پیشنهاد یک مدل کلان رشد برای اقتصاد ایران»، مجله تحقیقات اقتصادی، ش56.
نخجوانى، نعمت اله بن محمود (1999م.)، الفواتح الالهیۀ و المفاتح الغیبیۀ، مصر: دار رکابى للنشر.
هادوی­نیا، علی اصغر (1382)، انسان اقتصادی در اسلام، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
یاوری، کاظم و سعادت، رحمان (1381)، «سرمایه انسانى و رشد اقتصادى در ایران»، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، ش56.
یوسف خیل، حسین (1375)، «عدالت اجتماعی، رشد و توسعه اقتصادی با نگرشی به دیدگاه اسلامی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق(ع).
یوسفی، احمدعلی (1386)، نظام اقتصاد علوی: مبانی، اهداف و اصول راهبردی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
Ahmad, zainuddin (1991), Islam, poverty and income distribution, Cromwell press ltd.
Anas zarqa, Muhammad (1986), Islamic distributive schemes, islamabad: international institude of hslamic economics.